Andvari - 01.01.1945, Page 69

andvari
Við Skaftárelda.
Eftir Þorkel Jóhnnnesson.
I.
Með endilangri suðurbrún hálendisins frá Mýrdalsjökli
austur í Vatnajökul liggja einna stórfelldastar eldstöðvar á
tslandi og nafnkenndastar, þegar frá er talin sjálf drottning
eldijallanna, Hekla. Er þá að vísu litið til eldsumbrota og tíð-
•uda af þeim völdum, sem gerzt hafa síðan landið byggðist.
A þessu svæði eru fjórar gosstöðvar, hver annarri mikilferig-
legi'i: Kötlugjá, Eldgjá, Skaftárgígar og eldstöðvarnar við
Grimsvötn. Hér verður fátt ritað um Kötlugjá og eldvörpin
miklu við Grímsvötn, enda hafa í háðum þessum stöðum frem-
Ur nýlega gerzt athurðir, sem mönnum eru enn í fersku minni,
°g jafnframt þafa rifjazt upp minningar um tiðindi, er þarna
liafa gerzt fyrrum.
Austan Kötlugjár liggur Eldgjá norðaustur á öræfin frá
^fýrdalsjökli, um 34 km á lengd, stórkostlegasta gossprunga,
Seni roenn vita dæmi til, ferlega djúp og hreið á sumum stöð-
Ulu> l)ar sem lnin hefur rofið íjöll til grunna, en á öðrum
stöðum sigin saman og fyllt gosefnum, vikri og sandi. Þar fyrir
•nistan liggur svo röð Skaftárgíga. Er hún álíka löng og Eld-
gj;>, og nær allt að vesturhrún Vatnajökuls. Má svo kalla, að
eldgjár þessar kljúfi byggðina og fjöllin næst henni m'illi jökla
*'á meginhálendinu.
Kr við skyggnumst eftir um sögu þessara miklu eldstöðva,
jeunir í Ijós, að harla fátt er nú kunnugt um eldsumbrot
a Þessum slóðum á fvrri öldum. Likur henda til þess, að
llíllln hafi runnið úr Eldgjá á landnámsöld, en allt er á huldu
llln þá athurði, er þó hafa að líkindum verið ærið stórkost-
egir, er hraun rann úr norðvestur enda Eldgjár alla leið í sjó
lam, fyrir vestan Álftaver, en önnur hraunelfur ruddist nið-