Andvari - 01.01.1945, Side 74

70
Þorkell Jóhannesson
ANDVARt
ástæða til að rengja elztu frásagnirnar um tjón af öskufalli
viðs vegar um Norðurland, því að öruggar heimildir um Heklu-
gosin 1633 og einkum 1766 staðfesta það, að öskugos úr Heklu
hafa gert stórtjón nyrðra, er öskumökkinn lagði þvert norður
um landið, spillti högum og heyfeng og olli svo fjárfelli og hall-
æri. Um sum þessi Heklugos er þess og getið, að askan barst
til nálægra landa, svo að vart varð.
í einu liinu stórkostlegasta vikur- og öskugosi, sem sögur
fara af hér á landi, Dyngjufjallagosinu 1875, barst öskurykið
á tæpum sólarhring alla leið til Stokkhólms, enda var gosið
svo ákaft, að huldi mikinn hluta Austurlands á skammri
stundu þykku vikurlagi, svo að margar jarðir eyddust um sinn,
en fjöldi skemmdist, og varð þó tjónið miklu minna en á
horfðist. Eins og síðar verður að vikið, varð vart við ösku-
fall við Færeyjar, í Noregi og nyrzt á Skotlandi sumarið 1783,
en mjög víða um lönd sást einkennileg móða í lofti, er menn
ætla, að hafi stafað frá jarðeldi. Fyrirbrigði þessi hafa menn
löngum tengt við Skaftárelda, og af því sem fyrr var rakið,
hefði það þá hvorki verið í fyrsta né síðasta skipti, sem elds-
umbrota hér á landi hefði með nokkrum hætti vart orðið í
nálægum löndum. En að vísu er þá gert ráð fyrir mjög stór-
kostlegu öskugosi.
Þegar athugaðar eru heimildir um Skaftárelda, er fátt, sem
bendir til þess, að öskugosið hafi verið mjög stórkostlegt. Að
vísu var gosmökkurinn mikill og hár, sást að sögn af heiðum
í Gullbringusýslu, en þess má geta, að gosmekkirnir úr Kötlu-
gjá 1918 og frá Grímsvötnum 1934 sáust úr Reykjavík og jafn-
vel lengra að, og verður því trauðlega af þessu neitt ráðið um
mikilleik öskugossins 1783. Óljóst er um öskufall á öræfum
fyrir norðan eldana, en þangað bar gosmökkinn að sjálfsögðu
alloft um sumarið, er svo stóð á veðri. En niðri í byggðinni
varð aldrei stórfellt öskufall og reyndar hvergi mikið, nema
helzt í Fljótshverfi, en þar hættist við nokkuð af ösku úr gos-
inu við Grímsvötn 1784, sem siðar verður gelið. 8. júní, fyrsta
elddaginn, getur séra Jón Steingrímsson um myrkur af ösku-
mekki, er lagði yfir Síðu og Fljótshverfi, og varð þá spor-