Andvari - 01.01.1945, Page 88

84
Þorkell Jóhannesson
ANDVARt
Er sýnt, að honum var frá upphafi mesta ömun að agaleysi
því, er hér virlist ríkja, flakki og losæði um vistir, er að vísu
kvað nokkuð að jafnan og átli rót sína í fornri óvenju öðrum
þræði, en leiddi að nokkru af atvinnuháttum, er menn reikuðu
milli sveita og verstöðva eftir því sem horfði hverju sinni um
atvinnu. Um þessar mundir kvað meira að þessu en oftast
fyrr. í hallærinu komst nýtt los á vistferli manna. Þrotbjarga
fóllc var hvarvetna á reiki að leita sér viðurværis, og jók um-
ferð þessi á vandræði þeirra, er við bú þraukuðu, en áttu ekki
aflögu. Þessi rótlausi flokkur, sem jafnan var nógu fjöl-
mennur, hafði fengið drjúgan liðsauka af niönnum, sem
flosnað höfðu upp úr eldsveitunum, sumir hverjir, og'voru í
rauninni fullkomlega og löglega vegalausir. Sýnt er, að því var
hreyft í Rentulcammeri haustið 1784 meðal annarra bjargráða
íslendingum til handa, að rélt myndi að flytja eitthvað af fólki
þessu utan, lil Danmerkur og leita því bjargar þar. Ekki eru
gögn fyrir hendi um það, hversu víðtækar þessar tillögur voru
í upphafi, né liver þar hafi átt frumkvæði, en ég ætla efalaust,
að Levetzow hafi verið frumkvöðull málsins,
í kennslubókum olckar í íslendingasögu er fortakslaust frá
því skýrt, að í ráði hafi verið 1785 að flytja alla íslendinga af
Jandi brott og setja þá niður á Jótlandsheiðar. Flestum hefur
minnisstætt orðið, að svo háglega hafi þjóðin eitt sinn stödd
verið og ráðamenn hennar svo vonlausir um framtíð hennar,
að til mála kæmi að flytja hana á brott og leggja landið í auðn.
Hefur slíks að vonum oft minnzt verið og talið eitt ljósasta
vilnið um óstjórn Dana og illa meðferð þeirra á landi og þjóð.
Rélt er að geta þess, að saga þessi er næsta gömul í fyrstu gerð
sinni. Hannes bislcup Finnsson getur þess í ritgerð sinni uni
hallæri, er út kom 1796, „að jafnvel 1784 var komið fyrir al-
vöru í tal að sækja allt fóllc út úr landinu til Danmerkur og
gera þar af því nýbýlinga".1) Ritgerð þessi hefur jafnan þótt
stórmerk og víða til hennar vitnað. Kom hún og út á dönsku
1) Rit bess ísl. lœrdómslistafélags 14. bd., bls. 177—78. Sbr. M. St.: Is-
land i det 18. Aarhdr., ])ls. 428—29; Jón Espólín: Árbœkur íslands XI. deild,
bls. 43.