Menntamál - 01.02.1972, Blaðsíða 37

verður þannig í meira samræmi en ella við eðli
málsins sem atferlis. Með þessu er ekki verið að
varpa rýrð á kerfisbundnar kennsluáætlanir og
markvísan undirbúning kennslu. Þvert á móti
má segja, að kennari, sem leggur áherzlu á sveigj-
anleik kennsluáætlunar, þurfi að íhuga fyrirfram
margar leiðir og sé þannig viðbúinn að notfæra
ýmsa möguleika í samræmi við áhuga nemenda.
Því virkari þátt sem nemendur eiga í mótun
námsins, þeini mun erfiðara er að segja sér fyrir-
frani, að hverju áhugi þeirra muni beinast. Þess
vegna er sveigjanleikur í kennslu vænlegri til
árangurs en fastskorðaðar áætlanir.
Allt skólastarf er háð máli. Nemendur verða
að nota kunnáttu sína í málinu til að reyna að
ná valdi á margs konar námsefni auk þess sem
ætlazt er til, að námið auki málhæfni þeirra.
Ollum kennurum, hvaða námsgrein sem þeir
kenna, verður að vera ljóst, að málið er óaðskilj-
anlegur hluti alls náms, sent fram fer í skólunum.
Nútíma rannsóknir á tengslum máls og hugsun-
ar og kenningar um eðli málsins og nám þess
gera auðveldara og tímabærara en áður að öðlast
skilning á sambandi starfs og máls. Við verðum
að átta okkur á því, að málið á ekki að vera
viðfangsefni sérfræðinga einna, heldur kemur það
okkur öllum meira við en flest annað. Tími er
kominn til að íhuga, hvað beri að bæta í starfi
skólanna, svo að málið þjóni sem bezt í þágu
alls náms, en sé ekki lengur hindrun eða háski
í vegi nemenda.
Nauðsynlegt er að efna til meiri umræðu um
hagnýtar aðgerðir, sem horfi til raunverulegra
framfara í þessum efnum. Sérkennarar hinna
ýmsu námsgreina þurfa að ræðast við um málið,
málfar nemendanna og eigið málfar og bera sam-
an viðhorf sín. Samband þarf að komast á milli
móðurmálskennara og kennara í öðrum greimun,
með þeim þarf að takast samstarf um könnun
á mállegu atferli, bæði eigin atferli og nemenda,
við ýmsar aðstæður. í sameiningu mætti hug-
leiða og ræða um mismun munnlegrar og skrif-
legrar málnotkunar og gildi þess fyrir nemendur
að orða sjálfir athuganir sínar, 'niðurstöður og
viðhorf. Kennarar í hinum ýntsu greinum ættu
að veita nána eftirtekt, hvaða álnif fylgja því
að veita nemendum aðstöðu til að láta í Ijós
frjálst og óþvingað persónulegar skoðanir sínar
og viðhorí til nýrra viðfangsefna í námi. Kenn-
arar ættu sameiginlega að fjalla um vanda nem-
endanna gagnvart máli, bæði kennslubókanna og
sjálfrar kennslunnar, og hætta að hneykslast á
orðfæð þeirra og málnotkun. Þannig mætti smám
saman leggja drög að raunsærri málstefnu en nú
er fylgt í skólunum, stefnu, sem skólarnir sjálfir
gætu skýrt og þróað með aukinni reynslu og
skilningi á viðfangsefninu.
Hér að framan hefur megináherzla verið lögð
á tvennt: að málið sé umfram allt atferli og að
allt skólastarf, ekki aðeins móðurmálsnám, held-
ur alla þætti skólastarfs, beri að grundvalla á
þeirri staðreynd. í þessu felst, að óviturlegt sé að
líta á kennslu og nám móðurmálsins sem ein-
angrað fyrirbæri í skólastarfinu, málið á ekki að
vera sérgrein í hólfi, heldur er það samtengjandi
afl, sem hvarvetna segir til sín og alla varðar,
hvar sent er og hvenær sem er. Slík heildarsýn
um hlutverk og eðli málsins, bæði almennt talað
og í starfi skólanna, hlýtur að geta haft í för
með sér breytt viðhorf til kennslu og kennslu-
hátta, svo og breytta afstöðu kennara hinna ýmsu
námsgreina til móðurmálsnámsins. Kennslan
verður umfram allt að vera í sannæmi við at-
ferliseðli málsins, hún verður að vera virk og
raunhæf og laus við kreddubundna formdýrkun.
Öllum kennurum, hvaða grein sem þeir kenna,
verður að lærast að líta á málið sem meginafl
mannlegra athafna, þeir ættu að gera eigin mál-
athuganir, bera saman bækur sínar, hlusta hver
á annan og læra af reynslunni. Smám saman gætu
aukin umræða og athugun gert kleift að móta
nýja móðurmálsstefnu, sem gæti orðið kennur-
um að leiðarljósi í starfi þeirra.
Af því sem hér liefur verið sagt ætti að vera
ljóst, að í álitsgerð þeirri um móðurmálsnám á
skyldunámsstigi, sem nú er unnið að, mun vera
lögð meiri áherzla á þátt málnotkunar í námi
en verið hefur. Fræðslunni um málið — málfræð-
inni — verður þar óhjákvæmilega skipað í óæðra
sess. Ekki ber þó svo að skilja, að með því sé
henni útskúfað með öllu; meginmáli skiptir, að
málfræði sé því aðeins kennd, a. m. k. í lægri
MENNTAMÁL
31