Skírnir - 01.01.1919, Blaðsíða 65

J58
Þýöingar.
[Skirnir
Og bækurnar eiga fyrst og frerast að vera m e n t -
a n d i, fremur en fræðandi. Auðvitað bezt að fróðlegt
efni sé sett fram á raentandi hátt, en eg skal undir eins
skýra, hvað vakir fyrir mér. Það fer ekki altaf saman
að vera raikill rithöfundur og andans maður, og að vera
nákvæmur í öllum smáatriðum. Bókum manna eins og
Renans, Taine, Macaulay, Brandesar er ýmislegt álátt í
þessu efni, þær eru stundum of persónulegar og hlutdræg-
ar, alls ekki fræðibækur, eins og menn mundu kjósa til
þess að hafa við kenslu, heldur ekki visindarit i strang-
asta skilningi, þótt þær séu bygðar á mikilli í’annsókn og
þekkingu. En það eru framúrskarandi mentandi bækur.
Þær fara eldi um huga manna, knýja þá til að hugsa, til
að vera raeð eða móti. Og fyrir sjálfmentun geta þær
haft óendanlega meira gildi en bækur labbakútanna, þar
sem hver staðreynd er vafalaus, og andleysið sú stað-
reynd, sem er vafalausust allra. Með því að skrifa inn-
gang og athugasemdir við slík rit, þar sem gerð er
grein fyrir þeim á svipaðan hátt og skáldritum, og bent
á það helzta, sem er of og van, má alveg óhætt fá þau
alþýðu í hendur.
XIII.
Það mundi vera freistandi, ef slík stofnun kæmist á
fót með sæmilegu fjármagni að bakhjalli, svo að ekki
væri nauðsynlegt að bækurnar rynnu út, að velja þær
eftir föstum meginreglum, gera útgáfuáætlun fyrirfram og
fylgja henni á hverju sem gengi, taka ekki nema gömul
og viðurkend rit o. s. frv. En þetta má ekki verða. For-
stjóri þessarar útgáfu verður að velja lifandi bækur handa
lifandi mönnum, hann verður að vera jafnnæmur á, hvað
vex erlendis og hvað gróið getur í landinu sjálfu. Hann
verður að kunna að sneiða bæði hjá þvi skerinu, sem felst
i því að dilla lökustu þörfum fólks, og hinu, að fæla það
frá með því að setja markið of hátt. Og mér finst auð-
sætt, að ef á að vekja fólkið til lestrar og vinna gegn.