Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Síða 34

Samanburðarskýring hefur skipt nokkru máli í réttarframkvæmd mann-
réttindadómstólsins, þó e.t.v. einkum með neikvæðum hætti, þ.e. að það að
ekki sé fyrir að fara samræmi eða samnefnara milli hinna einstöku aðildarríkja,
t.d. að því er lýtur að siðferðilegum álitaefnum, leiði til þess að ríkin hafi
rýmra mat um nauðsyn aðgerða en ella, eða að ekki verði hróflað við mati
þeirra.55 Leiða má getum að því að samanburðarskýring hafi nú meira vægi
en áður, eftir því sem sjónarmið um sameiningu Evrópuríkja, m.a. innan
Evrópusambandsins hafa meira vægi, og eftir því sem það verður opinskárra
markmið stofnana Evrópuráðsins að stuðla að sameiningu Evrópu. Má hér
t.a.m. vísa til rökstuðnings mannréttindadómstólsins í máli Sigurðar A. Sigur-
jónssonar, þar sem mikil áhersla er lögð á það, að skipan, eins og sú sem um
var fjallað, tíðkist ekki í meirihluta aðildarríkjanna og vegur þessi röksemd
þungt í forsendum dómsins fyrir þeirri niðurstöðu að íslenska ríkið hafi brotið
gegn 11. gr. mannréttindasáttmálans.56
55 í máli Handyside gegn Bretlandi, Series A voi. 24, var það tekið fram að ekki væri fyrir að
fara óumdeildum mælikvarða á siðíerði í rétti aðildarlanda sáttmálans og leiddi það til þess að
viðurkenna yrði rýmra svigrúm aðildarríkis til að meta nauðsyn aðgerða en annars væri (fors. 48).
Með sama hætti viðurkenndi mannréttindadómstóllinn svigrúm aðildarríkis til mats varðandi löggjöf
um þjóðfélagsstöðu og skráningu kynskiptinga í málunum Rees gegn Bretlandi (dómur 17.
október 1986) Series A vol. 106 og Cossey gegn Bretlandi (dómur 27. september 1990) Series
A vol. 184. í niáli Rees gegn Bretlandi var það tekið fram að löggjöf í aðildarlöndunum væri mjög
mismunandi um þetta efni - og samstaða eða samræmi í löggjöf aðildarríkjanna engin. Því yrði að
viðurkenna svigrúm aðildarríkis til mats að því er þetta málefni varðaði (fors. 37). í máli Cossey
vísaði dómstóllinn til fordæmis síns í máli Rees, og vísaði enn til þess að ekki væri samstaða
meðal aðildarríkjanna um þetta efni. Var ríkið því talið njóta víðtæks svigrúms til mats, og var
ekki talið að brotið hefði verið gegn 8. gr. mannréttindasáttmálans (fors. 40). Því var þó lýst í
forsendum dómsins að dómstólnum væru ljós þau alvarlegu vandamál og óhagræði sem
kynskiptingar stæðu frammi fyrir og að nauðsynlegt væri að endurskoða löggjöf um stöðu þeirra
(fors. 42). í máli B gegn Frakklandi (dómur 25. mars 1992) Series A vol. 232 komst meirihluti
mannréttindadómstólsins hins vegar að þeirri niðurstöðu að franska ríkið hefði brotið gegn rétti B,
með því að lög viðurkenndu ekki breytta þjóðfélagsstöðu B eftir kynskiptiaðgerð. Það var þó tekið
fram í forsendum dómsins, að ekki væri enn fyrir að fara nægilegri samstöðu í rétti aðildarríkja
sáttmálans til að víkja almennt frá þvf fordæmi sem Rees og Cossey gæfu, en dómstóllinn taldi
mun á löggjöf landanna réttlæta niðurstöðu í þessu máli, þar sem aðstaða B, samkvæmt frönskum
lögum, væri verulega íþyngjandi (sjá einkum fors. 48 og 63). í málum sem varða réttindi sam-
kynhneigðra hefur mannréttindadómstóllinn vísað til þeirra breytinga sem orðið hafa á viðhorfum
til samkynhneigðra í aðildarlöndum sáttmálans og í máli sem laut að írskri löggjöf var vi'sað til
þess að í meirihluta aðildarríkja væri ekki lengur talin nauðsyn á refsiviðurlögum við háttsemi sam-
kynhneigðra. írsk refsilöggjöf var því talin bqóta gegn þeirri vemd einkalífs sem 8. gr. mann-
réttindasáttmálans tryggir, sbr. Dudgenon gegn Bretlandi (dómur 22. október 1981) Series A vol.
45 og Norris gegn írlandi (dómur 26. október 1988) Series A vol. 142.
56 Sigurður Á. Sigurjónsson gegn íslandi Series A vol. 264, fors. 35 og fors. 41, þar sem
segir m.a.: „He was thus subjected to a form of compulsion which, as already stated, is rare
within the community of Contracting States and which, on the face of it, must be considered
incompatible with Article 11“.
182