Tímarit lögfræðinga - 01.11.1994, Page 37

lýðræðissamfélagi sé það hlutverk löggjafans að túlka og fylla stefnuyfirlýs-
ingar þær sem felast í ákvæðum stjórnarskrár.
Sú lausn sem virðist gert ráð fyrir í tillögum nefndarinnar í greinargerð með
frumvarpi til laga nr. 62/1994, um áhrif lögtöku mannréttindasáttmálans á
túlkun íslenskra laga - þ.m.t. stjórnarskrárinnar, er hins vegar enn nokkuð sér-
kennileg. í greinargerðinni segir:60
Þrátt fyrir [það að ákvæði mannréttindasáttmálans eru ekki lögtekin sem stjómlög] er ekki
hægt að gefa sér að yngri lög gætu vikið til hliðar ákvæðum mannréttindasáttmálans ef þetta
frumvarp yrði að lögum. í því sambandi verður að minnast þess að samþykkt þessa fmmvarps
mundi óhjákvæmilega orka þannig á skýringu núgildandi reglna stjómarskrárinnar að yngri
lög, sem kynnu að stangast á við ákvæði mannréttindasáttmálans, kynnu um leið að teljast
stríða gegn stjómarskránni eins og hún yrði skýrð í framtíðinni.
Sú fyrirsögn sem hér er varpað fram virðist efnislega gera ráð fyrir beinum
áhrifum mannréttindasáttmálans á túlkun dómstóla á ákvæðum stjórnarskrár.
Eg tel tvímælalaust að breyting á ákvæðum stjórnarskrárinnar sé eðlilegri leið
til að samræma mannréttindaákvæði stjórnarskrár nýjum viðhorfum og þjóð-
réttarlegum skuldbindingum. Er rétt að ítreka það að lögtaka mannréttinda-
sáttmálans felur ekki í sér sjálfvirk svör við fræðilegum og efnislegum spurn-
ingum og álitaefnum sem taka þarf afstöðu til, m.a. um þá vemd sem tryggð
er með mannréttindaákvæðum íslensku stjórnarskrárinnar.
Hins vegar verða breytingar á lögum, og eftir atvikum stjómarskrá, svo og
túlkunarsjónarmið sem beitt er að taka mið af samningsskuldbindingum
ríkisins að þjóðarétti og meginreglum um jafnvægi hagsmuna ríkisins eða al-
mennings annars vegar og grundvallarréttinda einstaklinga hins vegar, svo og
meðalhófsreglu þeirri sem sjónarmið um mannréttindavernd eru byggð á. Það
er þannig ljóst að tilvitnuð skýringarregla Hæstaréttar í Hrd. 1988 1534 um
að lagaákvæði sem takmarka mannréttindi verði að vera skýr fullnægir
ekki þeim kröfum sem gera verður til mats æðsta dómstóls landsins á aðstæð-
um og ákvæðum um vemd grundvallarmannréttinda. Samkvæmt viðmiðum
sem lögð eru til grundvallar í réttarframkvæmd stofnana Evrópuráðsins verður
réttmæt takmörkun á grundvallarréttindum manna að vera byggð á laga-
heimild, stefna að lögmætu marki og ganga ekki lengra í skerðingu á réttindum
borgaranna en nauðsynlegt er til að hinu lögmæta markmiði verði náð.
Hver áhrif lögtaka mannréttindasáttmálans mun hafa á réttarframkvæmd
verður ekki fullyrt á þessu stigi. Það ræðst væntanlega mjög af framkvæði
löggjafans að samræma löggjöf hverju sinni ákvæðum mannréttindasáttmálans
og frumkvæði dómstóla og stjórnvalda við úrlausn einstakra mála hver áhrif
ákvæði Mannréttindasáttmála Evrópu koma til með að hafa á lög og laga-
60 Alþt. 1993, A-deild, bls. 800.
185