Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Page 20

athugunar sem ég gerði samhliða því að ég setti þessar hugleiðingar mínar á blað.
Þessi athugun mín beindist að því að kanna hver hefðu orðið afdrif
refsiákvarðana héraðsdóms við áfrýjun mála til Hæstaréttar á ákveðnu tímabili.
Skoðaði ég í þessu ljósi dóma í opinberum málum sem gengu í Hæstarétti frá 1.
janúar til 1. nóvember 1994 þar sem ekki var gerð breyting á héraðsdómi að því
er tekur til sakarmats og heimfærslu brota til refsiákvæða. Til skoðunar sam-
kvæmt framansögðu komu 62 dómar. Niðurstaða athugunar minnar reyndist vera
sú, að í 22 dómum, eða í 35% tilvika, er refsiákvörðun héraðsdóms breytt, í 13
dómum til þyngingar en í 9 dómum er kveðið á um það að refsing skuli milduð
frá því sem í héraðsdómi greinir. Lrklega þarf þessi niðurstaða ekki að koma svo
mjög á óvart þegar litið er til hinna ýmsu matsatriða sem að jafnaði liggja að baki
refsiákvörðun. Það vakti hins vegar athygli mína að í þorra þeirra hæsta-
réttardóma sem kváðu á um breytingu á refsiákvörðun héraðsdóms var um um-
talsverða breytingu að ræða. Ut í þá sálma verður hins vegar ekki farið frekar hér.
En hvað sem framangreindum hugleiðingum líður hygg ég að enginn sem til
þekkir dragi það í efa, að ákvörðun dómara um refsingu hverju sinni er stór
ákvörðun og mikilvægt er í ljósi þeirra miklu hagsmuna sem tíðum eru í húfi
þegar að slíkri ákvörðun kemur að til hennar sé vandað í hvívetna. Er þá ekki
hvað síst mikilvægt að samræmis sé gætt svo sem frekast er kostur.
II.
Með ákvörðun refsingar í víðtækasta skilningi er í fyrsta lagi átt við val á
milli refsinga og annarra viðurlaga, í öðru lagi hvort beitt skuli fésekt, varðhaldi
eða fangelsi, í þriðja lagi hvort til álita komi að skilorðsbinda refsidóm að hluta
eða öllu leyti og loks í fjórða lagi hver eigi að vera hæð refsingar innan
lögmæltra refsimarka. Akvörðun refsingar í síðasttöldu merkingunni kallar
tíðast á umræður og vangaveltur í þjóðfélagi okkar og þá merkingu hafa menn
jafnan í huga þegar refsiákvörðun ber á góma. Nánar tiltekið felst í ákvörðun
refsingar í þessum skilningi ákvörðun um refsihæð innan almennra refsimarka
refsiákvæðis eða refsitegundar eða þá innan sérrefsimarka, sem ýmist styðjast
við málsbætur og þyngingarástæður eða tilteknar refsilækkunar- og refsi-
hækkunarástæður. Sjaldnast er uppi verulegur vafi varðandi val á milli refsinga
og annarra viðurlaga og hið sama á við þegar dómari stendur frammi fyrir því
að þurfa að velja á milli refsitegunda. Annað er hins vegar uppi á teningnum
þegar kemur að mati á því annars vegar hver sé hæfileg refsing innan lögmæltra
refsimarka og hins vegar hvort og þá að hvaða marki sé rétt að skilorðsbinda
tildæmda refsingu. Mun umfjöllun mín hér nær alfarið takmarkast við þetta
tvennt og reyndar þróuðust skrif mín á þann veg, að þau eru að mestum hluta
bundin við umfjöllun um skilorðsdóma, einkum í ljósi nýlegra dómsúrlausna
Hæstaréttar. Fyrst mun ég þó huga stuttlega að almennum atriðum við ákvörðun
refsingar innan almennra refsimarka viðurlagaákvæðis eða refsitegundar.
14