Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Side 31

Lengd refsivistar hlýtur líka ávallt að vera afstæð frá einum tíma til annars og
frá einu þjóðfélagi til annars. Það hefur stundum verið bent á að í vestrænu
nútíma þjóðfélagi sé frá mun meiru að hverfa við innilokun í fangelsi heldur en
fyrr á tímum. Einfaldlega vegna þess að almennt séð hefur fólk það betra. Við
getum alla vega sagt að flóra lífsins sé fjölbreyttari í dag en áður var. Á móti
kemur þó að aðbúnaður fanga hefur batnað nokkuð.
En hvað er svo eiginlega það sem er þungt við refsivistina? Það fer að sjálf-
sögðu m.a. eftir því við hvað er miðað. Eins og menn vita er refsivist tiltölulega
nýtt fyrirbæri í mannkynssögunni. I Evrópu fara menn ekki að nota fangelsi
almennt sem refsingu fyrr en um aldamótin 1600. Fram að þeim tíma voru mest
notaðar ýmiss konar lrkamsrefsingar og fésektir. I lögum Karls IX frá 1608 er
hið gamla þekkta hefndarsjónarmið alls ráðandi. „Sál fyrir sál. Auga fyrir auga.
Tönn fyrir tönn. Hönd fyrir hönd. Fótur fyrir fót“. í nútíma refsirétti og lögum
tökum við tíma frá sakborningum. Til þess að setja þetta upp í sömu formúluna
má segja að nú sé tekinn einn mánuður fyrir tönn, eitt ár fyrir auga.
I konunglegri norskri tilskipun frá 16. október 1697 um refsingu fyrir gróft
manndráp segir eftirfarandi: „Hinum seka skal refsað miskunnarlaust þannig að
hann skal klipinn með glóandi töngum fyrst fyrir utan það hús eða á þeim stað
þar sem verknaðurinn er framinn. Ef verknaður er framinn í kaupstað skal sá
seki klipinn á öllum torgum, ef verknaðurinn er framinn út í sveit þá skal hann
klipinn þrisvar sinnum á milli verknaðarstaðarins og aftökustaðarins og að lok-
um á aftökustaðnum sjálfum. Hægri hönd hans skal svo höggvin af honum
lifandi með öxi og þar á eftir höfuðið“. Ef verknaðurinn var mjög grófur var
refsingin þyngd.
Refsingar hérlendis voru á svipuðum nótum. Að vísu gekk stundum illa hér á
Fróni að framfylgja því ákvæði laganna að menn skyldu klipnir með glóandi
töngum þrisvar sinnum á leið til aftökustaðarins. Erfitt veðurfar og skortur á
eldivið áttu þar helst sök á. Tangimar vildu stundum hitna illa og holdið sviðn-
aði því varla nóg að því er sumum fannst. Sumum kann að finnast að hér sé
farið of langt aftur í tímann í samanburðarfræðunum. Þeim vil ég hins vegar
benda á að kynna sér lög og reglur sem í gildi eru í dag um aftökur í sumum
fylkjum Bandarrkjanna. Þar er einnig farið mjög nákvæmlega yfir aftökuna
sjálfa frá upphafi til enda, þó ekki til að auka á pínuna.
í norskum refsilögum frá 25. október 1815 þar sem verið er að færa refsingu
frá líkamsrefsingum til fangelsisvistar segir m.a: „Lífstíðar fangelsi skal kom í
stað afhöggvinna tveggja fingra. I stað afhöggvinnar handar skal koma 10 ára
fangelsi. I stað stungu í gegn um höndina þar sem rista skal út á milli fingranna
skal koma tveggja ára fangelsi og í stað einfaldrar stungu gegn um höndina skal
koma eins árs fangelsi“.2
2 Menn geta hér furðað sig á því að tveir fingur skyldu metnir til lífstíðarfangelsis en heil
hönd einungis til tíu ára fangelsis, en skýringin mun vera sú að missir tveggja fingra var
hefðbundin refsing fyrir falskan vitnisburð og löggjafanum þótti slíkur verknaður grófari en
hefðbundin fölsun sem áður hafði leitt til þess að hönd var höggvin af.
25