Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Side 46

II.
Eins og kunnugt er mætti sækjandi fyrir gildistöku laga nr. 19/1991 í undan-
tekningartilvikum við meðferð máls til að fylgja ákæru eftir.
Nú eru liðin rúm þrjú ár frá því að hin nýju lög tóku gildi. Er því fróðlegt að
líta yfír farinn veg og velta fyrir sér hvernig til hefur tekist og spyrja sig hvernig
nýmælin hafi reynst í framkvæmd og með hverjum hætti dómarar, sækjendur
og verjendur hafa framfylgt þeim.
Skipulagning og undirbúningur þinghalda í samráði við sækjanda og veijanda
hefur eftir minni reynslu gengið með miklum ágætum. Fyrirköll eru gefin út í sam-
ráði við sækjanda og ef ekki næst í veijanda fyrir þingfestingu eða hans er fyrst
óskað við þingfestingu er máli frestað og ákærði fyrst yfirheyrður síðar um sakar-
giftir að verjanda viðstöddum. Aður en að aðalmeðferð kemur hafa sækjandi og
verjandi lagt fram óskir um frekari gagnaöflun og hvaða vitni skuli leidd, enda skal
dómari að jafnaði ekki ákveða þinghald til aðalmeðferðar fyrr en aðilar hafa lýst
lokið öflun skjala og annarra sýnilegra sönnunargagna, sbr. 2. mgr. 128. gr. laga
um meðferð opinberra mála. Skipulagning dómara á aðalmeðferð fer þannig fram
í samráði við báða aðila. Þegar að aðalmeðferð kemur er því dómara, sækjanda og
veijanda ljóst hvemig gangur málsins muni verða, t.d. hversu langur tími er áætl-
aður til yfírheyrslu ákærða og vitna. Samstarf dómara sækjanda og verjanda við
undirbúning á meðferð málsins hefur verið hnökralaus, og ótti manna fyrir gildis-
töku laganna um að hið nýja verklag myndi lengja meðferð málsins hefur reynst
með öllu ástæðulaus. Þvert á móti hefur reynslan þegar sýnt að meðferð mála hefur
styst. Akvæðin um undirbúning aðalmeðferðar hafa einnig stuðlað að því að aðilar
em oft betur undirbúnir en áður og meðferð málsins verður fyrir vikið markvissari.
Við aðalmeðferð skal dómari stjóma þinghaldi, sem endranær. I tíð eldri laga sá
dómari í opinberum málum að mestu um yfirheyrslu ákærða og vitna. Framburð-
urinn var færður í tölvu eftir endursögn dómarans. Til undantekninga heyrði að
segulband væri notað við yfírheyrsluna, a.m.k. að því er sakadóm Reykjavíkur
varðar. Þessi háttur var eðlilegur í ljósi þess að í langflestum málum sótti sækjandi
ekki þing, þótt sakargiftum væri neitað. Dómarinn var því vanur að stýra þing-
haldi, yfírheyra ákærða og vitni um sakargiftir, allt innan efnis ákæmnnar. Þegar
sækjandi mætti var hátturinn sá sami í flestum tilvikum. Dómarinn byrjaði yfír-
heyrsluna og í lok hennar gaf hann sækjanda og verjanda færi á að spyrja spum-
inga. Hann var sem sagt potturinn og pannan í yfírheyrslunni. Við lagabreyting-
una, sem tók gildi á miðju ári 1992, gafst hins vegar færi á að stokka upp spilin,
gera sækjandann virkari í meðferðinni. Hin langþráða stund að sækjandi mætti í
öllum málum og fylgdi ákæru eftir var runnin upp. í fyrstu tel ég að flestir dóm-
arar hafi fylgt gamla laginu, dómarinn var vanur að sjá um þetta sjálfur. Hann
hafði oftast meiri reynslu en sækjandinn af því að yfirheyra, fannst hann gera það
betur en aðrir, fá fram án vafninga það sem fram þurfti að koma í samfelldu máli.
Hvers vegna ætti að breyta því lagi, það hafði gengið bærilega fram að þessu? Ég
ætla að freista þess að færa fram rök fyrir því hvers vegna nauðsynlegt var að
breyta út af þessum vana.
40