Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Síða 57

Dómara er þó heimilt að skipa manni verjanda, þótt hann hafi ekki óskað þess
og jafnvel þótt hann hafi lýst sig andvígan slíkri skipun, ef ákærði er sérstaklega
sljór eða skilningslítill, haldinn annmörkum sem torvelda skynjun hans eða ef
vafi leikur á um sakhæfi hans, sbr. 2. mgr. 35. gr. oml. Leiki vafi á því hvort
atgervi ákærðs manns sé með þeim hætti, sem að framan var lýst, er dómara
sennilegast rétt að skipa honum verjanda.6
Oski ákærður maður eftir því að honum verði skipaður verjandi við þingfest-
ingu máls eða síðar undir meðferð þess, þá er dómara skylt að verða við þeirri
ósk, sbr. b-lið 1. mgr. 34. gr. oml. Réttur sakbomings er við þessar aðstæður
skilyrðislaus lágmarksréttur og óháður því hvort sakbomingurinn er fær um að
greiða verjandanum þóknun fyrir starfann eða ekki, sbr. c-lið 3. mgr. 6. gr. Mann-
réttindasáttmála Evrópu, en samningurinn öðlaðist lagagildi hér á landi með
lögum nr. 62/1994.
Dómara er ennfremur skylt að skipa ákærðum manni verjanda, hvort sem
hann óskar þess eða ekki, ef mál hans sætir aðalmeðferð samkvæmt 128.-130.
gr. oml., nema ákærði hafi sjálfur valið sér talsmann samkvæmt 37. gr. oml. eða
hyggist flytja mál sitt sjálfur, enda sé hann til þess hæfur að mati dómara, sbr.
2. mgr. 34. gr. oml. Dómari skal, þegar lögskylt er eða heimilt að skipa sakbom-
ingi verjanda, vekja athygli hans á þeim rétti, sbr. 1. mgr. 38. gr. oml.
3.3.2 Hverjir verða skipaðir verjendur í opinberum málum
Aður en dómari skipar verjanda skal hann gefa sakbomingi eða lögráðamanni
hans kost á að benda á löghæfan mann til að fara með starfa verjanda og skal
dómari að jafnaði fara eftir vilja sakbomings eða lögráðamanns í þeim efnum,
nema því aðeins að uggvænt þyki að hann muni hindra rannsókn málsins með
ólögmætum hætti, sbr. 2. mgr. 38. gr. oml.7 Hafi manni verið skipaður verjandi
á rannsóknarstigi helst sú skipun gjarnan áfram eftir útgáfu ákæm, en það er þó
alls ekki sjálfgefið.
6 I Hrd. 1991, bls. 1876 fann Hæstiréttur að því með eftirgreindum orðum, að ákærðri konu
hafði ekki verið skipaður réttargæslumaður við rannsókn máls hennar: „Það athugast, að með
hliðsjón af andlegu ástandi ákærðu, sem svipt var sjálfræði með úrskurði bæjarþings Reykja-
víkur 13. desember 1989, hefði verið rétt að skipa henni réttargæslumann við yfirheyrslur hjá
rannsóknarlögreglu ríkisins,...“.
7 I Hrd. 1980, bls. 946 reyndi á það álitaefni hvort dómara væri skylt að fara að vilja ákærða
við skipun veijanda. Atvik voru þau, að við þingfestingu máls fyrir sakadómi óskaði ákærð kona
eftir því að eiginmaður hennar, nafngreindur hæstaréttarlögmaður, yrði skipaður verjandi
hennar. Dómarinn hafnaði beiðni hennar með þeim rökum, að hann gæti ekki skipað
lögmanninn veijanda hennar þar sem hann hefði lagt fram kæru hjá Lögmannafélagi fslands á
hendur lögmanninum vegna ósæmilegra ummæla í hans garð í símtali daginn áður. Ákærða
skaut þessari ákvörðun dómarans til Hæstaréttar, sem felldi ákvörðunina úr gildi með þeim
rökum, að utanréttardeilur dómarans og hæstaréttarlögmanns þess, sem ákærða óskaði eftir sem
verjanda, þætm, eins og á stóð, ekki eiga að valda því, að heimilt væri að neita að skipa
hæstaréttarlögmanninn veijanda ákærðu að ósk hennar. Sjá hér einnig Hrd. 1989, 885 og 892,
sem varða rétt hæstaréttarlögmanns tii að veija sig sjálfur.
51