Tímarit lögfræðinga - 01.03.1996, Qupperneq 71

Þá ávarpaði Þorsteinn Pálsson dómsmálaráðherra þingið. Hann kvað málefni
dómstóla hafa verið í brennidepli á síðasta dómsmálaþingi, enda eðlilegt þar eð
mestu breytingar sem gerðar hefðu verið á íslensku réttarkerfi þá nýafstaðnar.
Hann kvað réttarvörslukerfið starfa ötullega og benti á að málatími í Hæstarétti
hefði styst. Enn væri þó þar við vanda að etja hvað varðaði lengd málatíma.
Hann kvað að nauðsynlegt hefði verið að taka stöðu dómarafulltrúa til
endurskoðunar í kjölfar dóms Hæstaréttar á árinu, en það hefði þó aðeins verið
til bráðabirgða og að réttarfarsnefnd hefði verið falið að finna farsæla lausn á
þeim vanda sem skapast hefði af breyttri stöðu dómarafulltrúa.
Hann benti á að málefni lögreglu og ákæruvalds hefðu fallið í skuggann, er
málefni dómstóla hefðu verið í brennidepli. Hann kvað vanda lögreglu og
ákæruvalds vegna aukningar afbrota ekki einvörðungu verða leystan með
auknum mannafla, heldur með breyttu og betra starfsskipulagi.
Þá benti hann á að dómarar yrðu ávallt að vera minnugir þess að ábyrgð þeirra
væri mikil og að vald þeirra væri komið frá fólkinu. Hann kvað nauðsynlegt að
refsingar vegna afbrota yrðu að vera fyrirsjáanlegar og að stöðugt yrði að fara
fram nýtt mat á þyngd refsinga. Hann kvað dómstóla hafa sætt gagnrýni á
undanförnum árum. Þótt gagnrýni væri oft á misskilningi byggð, bæri að hafa í
huga að hún sýndi að almenningur setti manngildi ofar peningagildi og til þess
þyrftu dómarar að líta. Hann kvað dómurum vera nauðsynlegt að taka tillit til
grundvallarsiðferðisviðhorfa almennings.
Þá hófust fyrirlestrar og var Hallvarður Einvarðsson ríkissaksóknari fyrstur
fyrirlesara. Hann flutti erindi sem hann nefndi:
Um skipulag ákæruvalds í landinu fyrr og nú.
Hann rakti nokkra áfanga í þróun skipunar ákæruvalds. Hann kvað miklar
breytingar hafa verið gerðar á skipan ákæruvalds með lögum nr. 19/1991 um
meðferð opinberra mála og vægi þyngst að nú væri á herðum ákæruvalds að
fylgja málunum eftir. Breytingarnar hefðu tekist allvel og áhyggjur í byrjun
hefðu reynst óþarfar. Hann gerði þrjá þætti að umtalsefni, þ.e. rannnsóknar-
störfin, saksóknina og áfrýjun. Varðandi rannsóknina benti hann á að megin-
þorri mála hæfist hjá lögreglu eða RLR, en þó væri sú heimild fyrir hendi að
ríkissaksóknari gæti kveðið á um rannsókn og mælt fyrir um framkvæmd
hennar. Þá benti hann á önnur nýmæli í lögum nr. 19/1991, þar á meðal það að
bótakröfur þurfi að koma fram strax á rannsóknarstigi.
Hann benti á að oft kæmu upp mörg vafaatriði varðandi saksóknina og þrátt
fyrir vafa um málsúrslit bæri ríkissaksóknara að höfða mál, en oft væri þar
mjótt mundangshófið. Almennt bæri saksóknara skylda til að höfða mál ef
honum þætti það nægilegt til sakfellis sem fram væri komið. Hann sagði að oft
kynni ákæruvaldi þykja rétt að leggja mál fyrir dóm þótt einsýnt væri að sýknað
yrði og væri það m.a. gert til vamaðar.
Hann rakti nýmæli varðandi saksóknina. Nú fylgdi ákæravaldið málunum
eftir, sem hefði í för með sér að af hálfu ákæravaldsins væri mætt á dómþingum
65