Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Síða 70

og slit hjúskapar eða stofnun og slit hlutafélags. Segja má að við álagningu
skatta verði nokkurs konar samruni opinbers réttar og einkaréttar.6
Ef grundvöllur fyrir skattlagningu er raunveruleg og óumdeild ráðstöfun og
viðkomandi skattaregla byggir á einkaréttarlegu hugtaki s.s. kaup og sala, hjú-
skapur eða hlutafélag, verður álagningin byggð á þessari ráðstöfun án tillits til
þess hvort þessi ráðstöfun leiði til skattspörunar sem talist getur skattasnið-
ganga. Sé þessum skilyrðum ekki fullnægt getur orðið árekstur milli reglna
skattaréttarins og einkaréttarins. Orsök þessara árekstra felst í ólíkum grund-
vallarforsendum einkaréttar og skattaréttar. Reglur einkaréttarins, bæði réttindi
og skyldur, hafa mótast við mat á hagsmunum og vilja borgaranna en skatta-
réttur hins vegar af fjáröflunarþörf ríkisins. Þá annast skattyfirvöld framkvæmd
skattalaga. Andstætt reglum einkaréttarins er ekki unnt að semja um skattkröfu
heldur byggist hún á lögbundnum álagningargrundvelli. Þessi atriði geta haft
þau áhrif að ýmis vandamál geta komið upp á sviði skattaréttar, sérstaklega
vegna skattasniðgöngu, þegar reglur einkaréttarins eru misnotaðar með það
eina markmið að leiðarljósi að komast hjá greiðslu skatts.7
Skilgreining einkaréttarins á umræddum hugtökum er þó ekki bindandi fyrir
skattaréttinn ef notkun þessara einkaréttarlegu hugtaka er ekki í samræmi við
raunveruleikann. Aðilar kalla kaupsamning t.d. leigusamning þótt um raun-
verulega sölu sé að ræða.8
3. LÖGSKÝRING í SKATTARÉTTI
Eins og fyrr er vikið að geta tilraunir skattaðila til að sniðganga skattalög
skipt máli um afstöðu dómstóla til fjármálaráðstafana hans og um skýringu
skattalaga með tilliti til þeirra. Deilt hefur verið um það hvort unnt sé við
beitingu skattalaga að víkja frá venjulegum lögskýringarleiðum. Engar reglur
eða lögskýringarsjónarmið um sniðgöngu taka til þeirra ráðstafana skattaðila,
sem fela í sér raunverulegar breytingar á högum þeirra, t.d. hjónaskilnaður eða
breyting á sameignarfélagi í hlutafélag, og það jafnvel þótt þessar breytingar
séu gerðar í skattsparnaðarskyni.9
Hvort ráðstöfun, sem telst skattasniðganga, telst lögmæt og þar með grund-
völlur skattlagningar eða ekki ræðst mikið af lögskýringu viðkomandi skatta-
lagaákvæðis. Mikilvægar reglur skattaréttarins eru lögmæti, réttaröryggi, jafn-
ræði og fyrirsjáanleiki. Það leiðir af 40. og 77. gr. stjórnarskrárinnar að skatt-
lagning verður að byggjast á lögum í þrengri merkingu, þ.e. formlega settum
lögum af Alþingi. Þá felst það og í lögmætisreglu stjórnsýsluréttar að skattalög
verði að vera skýr og ótvíræð.10
6 Jan Pedersen: Skatteudnyttelse. 1989, bls. 220.
7 Jan Pedersen: Skatteudnyttelse. 1989, bls. 221.
8 Ásmundur Vilhjálmsson: Skattaréttur I. 1994, bls. 32.
9 Jónatan Þórmundsson: Fyrirlestrar í skattarétti. 1982, bls. 55-56.
10 Áhrif lögmætisreglunnar á lögskýringu hefur verið orðuð svo af Lord Donovan í málinu Mangin
v. IRC (1971-ALL-ER-179): „First, the words are to be given their ordinary meaning. They are not
222