Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Blaðsíða 90

í héraðsdómi sem Hæstiréttur staðfesti að þessu leyti með vísan til forsendna kemur
fram að engir fjármunir hefðu verið látnir af hendi við kaup hluthafanna í Verk-
smiðjunni Vífilfelli á Fargi hf. og Gamla Alafossi hf., enda var eiginfjárstaða þessara
félaga neikvæð um tugi milljóna króna, heldur ábyrgðust kaupendur skuldir hinna
„keyptu“ félaga við Framsóknarflokkinn og Framkvæmdasjóð íslands. Hins vegar
greiddi Vífilfell hf., en ekki hluthafamir, þessar skuldir. Því var talið að kaup hluthaf-
anna í Vífilfelli hf. á umræddum félögum hafi verið hreinir málamyndagemingar,
gerðir í því skyni að formlega yrði uppfyllt gagngjaldsskilyrði 1. mgr. 56. gr. laga nr.
75/1981.
Rétt þykir að staldra aðeins við hér. Það liggur vel við að gagnrýna þessa
röksemdafærslu - vegna notkunar á orðinu málamyndagemingur,60 en slíkur
gerningur hefur verið skilgreindur svo: „... að báðir þeir aðiljar, sem uppruna-
lega stóðu að löggemingnum, [væru] samhuga um að leggja aðra merkingu í
löggeminginn en leiða [mætti] af orðalagi hans eða formi samkvæmt almennum
túlkunarreglum" .61
I þessu tiltekna máli var einmitt ætlunin að samningamir væru nákvæmlega
skuldbindandi um þau atriði sem þeir kváðu á um sjálfir, það er að segja afhend-
ingu hlutabréfa Framsóknarflokksins og Framkvæmdasjóðs íslands til hluthaf-
anna í Vífilfelli hf. Það má því segja að það sé ekki rétt að þetta væm mála-
myndagerningar í hefðbundinni merkingu heldur frekar „sýndargerningar“ eða
skattalegir málamyndagemingar, þ.e. gemingar sem gerðir eru í þeim eina
tilgangi að komast hjá eða lækka greiðslu skatta með því að nýta yfirfæranlegt
tap Fargs hf. og Gamla Álafoss hf. og því engin viðskiptaleg eða eðlileg fjár-
hagssjónarmið að baki.
Ennfremur má nefna að héraðsdómur tekur fram um 56. gr. laga nr. 75/1981
að ljóst væri að tilgangur ákvæðisins hafi ekki verið sá einn að gera félögum
kleift að kaupa tap annarra félaga og nýta sér það til skattaafsláttar. Síðan segir:
„Ákvæðið var óbreytt í nefndri 1. mgr. 56. gr. laga nr. 75/1981 allt til upptöku
nýs ákvæðis, 57. gr. A, í þau lög, sbr. 7. gr. laga nr. 97/1988, er laut að þreng-
ingu heimilda til að nýta ójafnað tap, einkum með tilliti til starfsemi og tilgangs,
og kom til framkvæmda 1. janúar 1989“. Einnig er vísað til síðari breytinga á
57. gr. A.
Þegar sagt er í héraðsdómi að ákvæðið hafi verið óbreytt allt til upptöku nýs
ákvæðis - þá er hið rétta í því sambandi að 56. gr. laga nr. 75/1981 hefur verið
eins frá upphafí, þ.e. allt frá setningu ákvæðisins með 15. gr. laga nr. 30/1971.
Það mætti af þessum ummælum héraðsdóms draga þá ályktun að síðari tíma
skilyrði um rekstrarlegan tilgang o.fl. til nýtingar á ónotuðu rekstrartapi hins
yfirtekna félags - hafi verið sjónarmið sem notað hafi verið við skýringu á 56.
gr. laga nr. 75/1981. Skattstjóri hafði í úrskurði sínum byggt á sjónarmiðum um
60 Sjá Jón Steinar Gunnlaugsson: „Fer réttaröryggi borgaranna gagnvart ríkisvaldinu vaxandi?".
Afmælisrit. Davíð Oddsson fimmtugur. 1998, bls. 585-586.
61 Páll Sigurðsson: Samningaréttur. 1987, bls. 276.
242