Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Blaðsíða 13

I annarri útgáfu rits Ólafs Jóhannessonar, sem út kom 1974, virðist þessi
umfjöllun ekki hafa sætt efnislegri endurskoðun, en bætt er við ýmsum nýrri
dómareifunum, sem styrkja þau viðhorf, sem höfundur setti upphaflega fram.17
I ritgerð Jóns P. Emils frá árinu 1962 koma fram í öllum aðalatriðum sömu
sjónarmið og hjá Ólafi Jóhannessyni, m.a. um að ekki eigi að binda ábyrgð hins
opinbera í ólögfestum tilvikum við tjón, sem valdið er með saknæmum hætti af
starfsmönnum þess.18
I ritgerð Arnljóts Bjömssonar frá árinu 1994 kemur fram það viðhorf, að
ýmis merki séu um, að dómstólar séu að hverfa frá hefðbundinni varfæmi þegar
tekin er afstaða til bótaábyrðgar ríkisins. Er niðurstaða höfundar sú, að á sum-
um sviðum, einkum þegar ríkið hefur með höndum skyldubundið eftirlit, sé þó
vinnuveitandaábyrgð þess þrengri en leiðir af almennum reglum.19
Engin tök eru á því í þessari grein að rekja þá dóma, sem gengið hafa um
ábyrgð ríkisins og sveitarfélaga vegna annars tjóns en þess sem orðið hefur
vegna þinglýsingarmistaka, enda em aðrir dómar almennt fyrir utan vettvang
greinarinnar.
3. ÝMIS SÉRÁKVÆÐI í ÍSLENZKUM LÖGUM UM
SKAÐABÓTAÁBYRGÐ RÍKISINS
3.1 Inngangur
Lengi hafa verið í lögum sérákvæði um skaðabótaábyrgð ríkisins. Á það
bæði við um þann tíma þegar almenna reglan var sú, að ríkið bæri ekki skaða-
bótaábyrgð á tjóni borgaranna eða lögaðilja, sem valdið var af starfsmönnum
þess í stjómsýslu, og ekki síður eftir að almenna reglan varð sú, að rfldð bæri
skaðabótaábyrgð á slíku tjóni. Hér er talið, að réttarstaðan að þessu leyti hafi
breytzt fyrir tilstilli dómaframkvæmdar fyrir miðja þessa öld, líklega um og upp
úr 1940. Slík sérlagaákvæði fólu því í sér aukna ábyrgð ríkisins á meðan
meginreglan var sú, að rflcið bæri ekki skaðabótaábyrgð á tjóni, sem starfsmenn
þess ollu, en ýmist rýmkun eða takmörkun á ábyrgð þess eftir að meginreglan
breyttist.
Er rétt að geta nokkurra þessara ákvæða hér, en síðar verður fjallað sérstak-
lega um 49. gr. þinglýsingalaga.
3.2 Dæmi um sérákvæði í lögum um bótaábyrgð ríkisins
í lögum 28/1893 voru ákvæði um rétt til skaðabóta vegna gæzluvarðhalds að
ósekju o.fl. Réttur til skaðabóta samkvæmt lögunum byggðist á hlutlægum
bótagrundvelli, þannig að ekki þurfti að sýna fram á sök þeirra starfsmanna
ríkisins, sem í hlut áttu. Um þetta gilda nú reglur XXI. kafla laga 19/1991 um
17 Ólafur Jóhanncssun: Stjómarfarsréttur. 2. útg. endurskoðuð, bls. 187-213.
18 Jón P. Emils: „Verður fébótaábyrgð hins opinbera skipað með samræmdri löggjöf á Norður-
löndum?“. tílfljótur. 4. tbl. 1962, bls. 159-182, sjá hér bls. 179.
19 Arnljótur Björnsson: „Er bótaábyrgð hins opinbera vegna gáleysis starfsmanna þrengri en
vinnuveitendaábyrgð almennt?". Afmælisrit Gauks Jömndssonar, bls. 46.
165