Tímarit lögfræðinga - 01.10.1999, Blaðsíða 75

Hér á landi gilda ýmis sérákvæði skattalaga sem beinast gegn ráðstöfunum
aðila sem gerðar eru í þeim eina tilgangi að komast hjá skattgreiðslu og er
fjallað nokkuð um þessar lagareglur í kafla 5 í grein þessari.
Að því er best verður séð er dómur Hæstaréttar H 1949 228 fyrsti dómurinn
hér á landi þar sem fjallað er um skattasniðgöngu. Málið snerist um skattlagn-
ingu verðmæta sem voru umfram nafnvirði hlutabréfa við slit hlutafélags, en
deilt var um hvort félagsslit hefðu átt sér stað. í úrskurði fógetaréttar kom fram
að tilhögun sölunnar væri óvenjuleg og talið að raunveruleg félagsslit hafi átt
sér stað þegar sölusamningurinn var gerður. í Hæstarétti var tekið fram að for-
ráðamenn seljenda tjáðust selja hlutabréf en að hið raunverulega efni umrædds
samnings hafi einungis verið sala á verksmiðjunni á Dagverðareyri ásamt
búnaði og jafnframt hafi hafist félagsslit og skuldaskil h/f Dagverðareyrar. Hér
var því litið til þess hve óvenjulegur umræddur samningur var og ýmis atvik
talin leiða til þess að hið raunverulega efni samningsins væri annað en það sem
samningurinn kvað beinlínis á um. Skattlagningin réðist af því sem raun-
verulega gerðist.
í Hæstaréttardómi H 1952 416 er fjallað um sömu lögskipti, þ.e. söluna á
umræddri verksmiðju, en deilt var um hvort Djúpavík hf. skyldi greiða skatta
vegna rekstur síldarbræðsluverksmiðjunnar á Dagverðareyri. Talið var að
Djúpavík hf. hafi raunverulega verið kaupandi verksmiðjunnar og því bæri að
skattleggja félagið vegna reksturs hennar. Ekki var því talið að leggja bæri til
grundvallar að kaupendur hefðu verið sjö talsins svo sem fram kom í kaup-
samningi frá 9. aprfl 1941.
í dómi Hæstaréttar H 1959 759 var fyrst fjallað um hvort ráðstöfun í máli
teldist skattasniðganga, en svo var ekki talið. Málið snerist um fyrirfram-
greiðslu arfs föður til sonar. Hinn 30. nóvember 1956 var gerð yfirlýsing um
hinn fyrirframgreidda arf sem var íbúðarhúsnæði fjölskyldunnar. Sonurinn var
rúmlega þriggja mánaða gamall þegar þetta gerðist. Töldu skattyfirvöld að hús-
eignina skyldi telja með eignum föðurins í samræmi við reglur laga nr. 44/1957
(stóreignaskattslögin hin síðari) og skattleggja hjá honum. Héraðsdómur komst
að þeirri niðurstöðu, sem staðfest var í Hæstarétti með skírskotun til forsendna,
að afhending arfsins hefði farið fram hálfu ári áður en lög nr. 44/1957 tóku gildi
og fullum fjórum mánuðum áður en frumvarp til nefndra laga var lagt fram á
Alþingi. Ekki var talið sannað, gegn mótmælum stefnanda, að hann hafi er
afsalið fór fram hlotið að sjá fram á að stóreignaskattur yrði á hann lagður, eða
að ótti við slíkar ráðstafanir af hálfu hins opinbera hefði ráðið gerðum hans að
þessu leyti, og kom þetta atriði því ekki til álita. Við skoðun á þessum forsend-
um er hugsanlega unnt að álykta sem svo að hefði verið búið að leggja umrætt
frumvarp til laga fram á Alþingi þá gæti dómstóllinn hafa fallist á það með
skattyfirvöldum að virða ætti þessa ráðstöfun að vettugi við skattlagningu föð-
urins og enn frekar ef lögin hefðu þegar tekið gildi. Hins vegar hafi þetta ekki
orðið niðurstaðan þar sem skattaðilinn vissi ekki að til stóð að setja slík lög og
því hafi hann ekki getað sniðgengið þau.
227