Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Side 49

þeim köflum sem hér fara á eftir verður umfjöllunin takmörkuð við tvö efni.
Annars vegar hvort dómstólum sé almennt heimilt að hlutast til um ákvarðanir
og innri málefni verkalýðsfélaga til verndar réttindum einstaklinga sem telja
verkalýðsfélagið brjóta gegn sér með löglega teknum meirihlutaákvörðunum og
hins vegar hvort samkeppnisyfirvöld geti á grundvelli samkeppnislaga átt íhlut-
unarrétt um starfsemi verkalýðsfélaga til verndar samkeppnislegum hagsmun-
um fyrirtækja í rekstri og þjónustu. Um þetta verður nú fjallað.
4. ÍHLUTUNARRÉTTUR DÓMSTÓLA
4.1 Aðal- og aukamarkmið. Almennt um aðgreiningu þeirra
Ein leið til að nálgast niðurstöðu um íhlutunarrétt dómstóla í innri málefni og
skipulag verkalýðsfélaga, mörk hans og umfang þegar árekstur verður milli
verkalýðsfélags og einstakra félagsmanna, er að skipta markmiðum verkalýðs-
félaga í aðal- og aukamarkmið og meta íhlutunarréttinn út frá því hvort þeirra
eigi í hlut.
Hefðbundið er þá að aðalmarkmið verkalýðsfélaga séu skilgreind sem þau
markmið sem þjóni hagsmunum félagsmanna sem launafólks. Aðalmarkmið
séu bundin við vinnusamband félagsmanna eða stöðu þeirra sem launafólks og
ekki önnur. Dæmi um skýr aðalmarkmið eru ákvæði kjarasamninga um lág-
markslaun og veikindarétt. Aukamarkmið séu þá þau markmið sem ekki eru
með jafn ótvíræðum hætti tengd stöðu félagsmanna sem launafólks en geta
engu að síður tilheyrt einstaklingsbundnum eða sameiginlegum hagsmunum
launafólks. Dæmi um það gætu verið kaup verkalýðsfélaga á heimilishóptrygg-
ingum fyrir félagsmenn. Eigi aðalmarkmið í hlut er talið að íhlutunarréttur sé
ekki fyrir hendi. Eigi aukamarkmið á hinn bóginn í hlut er talið að til staðar sé
takmarkaður og þröngt skýrður ínlutunarréttur. Rökin fyrir þessari kenningu um
aðgreiningu aðal- og aukamarkmiða og mismunandi íhlutunarrétti dómstóla
byggðum á þeim byggjast fyrst og fremst á sérréttindum og sérstöðu verkalýðs-
félaga. Hún sé réttlætanleg með því mikilvæga hlutverki sem verkalýðsfélögin
gegni við gerð kjarasamninga og framkvæmd þeirra, við ákvarðanatöku og
undirbúning mála í opinberri stjómsýslu og almennt þar sem hagsmuna launa-
fólks er að gæta. Þannig veiti verkalýðsfélögin félagsmönnum sínum mikil-
væga aðstoð og geti haft afgerandi áhrif á réttarstöðu þeirra. Þess vegna sé
mikilvægt fyrir allt vinnandi fólk að vera félagsmenn í verkalýðsfélögum og
geta verið það án tillits til stjómmálaskoðana, trúarviðhorfa o.þ.h. Af þessum
ástæðum og til þess að varðveita frið um hlutverk og stöðu verkalýðsfélaga er
því haldið fram að verkalýðsfélög njóti einungis sérstöðu sinnar og vemdar
gegn íhlutun dómstóla þegar þau vinni að aðalmarkmiðum sínum en þegar þeim
sleppi standi þau jafnfætis öðmm félögum.
Jafngild rök má færa gegn íhlutunarrétti dómstóla hvort sem um er að ræða
starfsemi að aðal- eða aukamarkmiðum. Þau rök eru fyrst og fremst að sjálf-
stæði og sérstaða verkalýðsfélaga, sem einnar af mikilvægari stoðum lýðræðis-
43