Tímarit lögfræðinga - 01.02.2002, Page 64

barns eða annað þeirra virðir ekki lögmætar ákvarðanir dómstóls eða stjóm-
valds í öðru ríki um forsjá eða búsetu þess. Slík mál verða hér eftir kölluð einu
nafni afhendingarmál en það hugtak er þó hvorki að finna í texta laganna né
samninganna tveggja. Má nefna í þessu sambandi að mál sem rekin em á
gmndvelli Haagsamningsins hafa einnig verið nefnd brottnámsmál í ræðu og
riti hér á landi.
Samkvæmt framansögðu er það höfuðatriði við úrlausn afhendingarmála að
fyrir hendi sé samband milli tveggja samningsríkja. Hefur hugtakið uppruna-
ríki gjaman verið notað um samningsríkið þaðan sem beiðni berst og bam var
búsett í rétt áður en það var flutt á brott eða hald hófst og hugtakið móttökuríki
um samningsríkið þangað sem bam var flutt eða er haldið í sem eðli máls sam-
kvæmt telst yfirleitt ísland í umfjöllun minni hér á eftir. Við meðferð afhend-
ingarmála er einnig afar brýnt að hafa í huga að dómstóll í móttökuríkinu má
undir engum kringumstæðum taka ákvörðun um forsjá bams enda liggur annað
hvort fyrir úrlausn um forsjá í uppranaríkinu eða slík ákvörðun bíður úrlausnar
í því ríki. Málin verða því aldrei rekin sem forsjármál fyrir íslenskum dóm-
stólum enda er meðferð slíkra mála um margt frábmgðin meðferð afhending-
armála þar sem einkum gilda áðurnefndar reglur aðfararlaga og barnalaga, sbr.
13. gr. laga nr. 160/1995. Afhendingarmálum lýkur þannig ávallt með úrskurði
héraðsdóms sem sætir kæm til Hæstaréttar samkvæmt almennum reglum um
kærur í einkamáli, sbr. 4. mgr. 84. gr. aðfararlaga, sbr. lög nr. 92/1991.
3. GILDISSVIÐ EVRÓPUSAMNINGSINS OG HAAGSAMNINGSINS í
SAMSKIPTUM ÍSLANDS OG ANNARRA RÍKJA MEÐ TILLITI TIL
MEÐFERÐAR AFHENDINGARMÁLA HÉR Á LANDI
Með lögum nr. 160/1995 vom lögfest nauðsynleg ákvæði til þess að unnt
væri að standa við skuldbindingar sem samningsríki gangast undir samkvæmt
ofangreindum samningum. í kjölfar lagasetningarinnar ályktaði Alþingi að
heimila ríkisstjórninni að fullgilda samningana tvo fyrir íslands hönd.
í framhaldi var Evrópusamningurinn fullgiltur af hálfu íslenska ríkisins 22.
júlí 1996 með gildistöku fyrir ísland 1. nóvember sama ár. Evrópusamningurinn
var eins og áður segir gerður á vettvangi Evrópuráðsins en ísland er eitt 43 að-
ildarríkja að ráðinu. Með því einu að ísland fullgilti aðild sína að Evrópusamn-
ingnum hlaut hann gildi í samskiptum við önnur ríki Evrópuráðsins sem þá
höfðu gerst eða gerðust síðar aðilar að samningnum. Rétt er að nefna í þessu
sambandi að ekki hafa öll ríki innan ráðsins fullgilt samninginn en í dag munu
aðildarríkin vera 26. Evrópusamningurinn er einnig opinn fyrir aðild ríkja sem
standa utan Evrópuráðsins og hefur Júgóslavía nýlega gerst aðili að samn-
ingnum með gildistöku frá 1. maí 2002 gagnvart öðmm aðildarríkjum að samn-
ingnum.
Af framansögðu leiðir að eitt fyrsta verkefni dómara sem fær til meðferðar
afhendingarmál á gmndvelli Evrópusamningsins er að kanna hvort samning-
urinn sé í gildi í samskiptum íslands og viðkomandi rtkis sem krafa um af-
58