Tímarit lögfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 89

Rússland er, eins og kunnugt er, langstærst þeirra ríkja, sem áður heyrðu til
Sovétríkjunum (þar sem það hafði ætíð ótvíræða forystu) og jafnframt hið
fjölmennasta. Það er byggt upp af sambandi ríkja eða fylkja, sem hafa innri
sjálfstjórn í ýmsum málaflokkum, en lúta hins vegar alríkisvaldi á mikilvægum
sviðum, eins og nánar er mælt fyrir um í stjómarskrá Rússneska sambands-
ríkisins frá 1993. Rússland er langstærsta ríki heims landfræðilega (yfir sautján
milljónir ferkílómetra að flatarmáli) og er nærfellt tvöfalt stærra en Bandaríkin
eða Kína hvort um sig - svo að aðrir „risar“ séu teknir til samanburðar. Hins
vegar er það ekki þéttbýlt að sama skapi, þegar á heildina er litið, því að fimm
þjóðríki jarðar búa við meiri fólksfjölda, þ.e. Kína, Indland, Bandaríkin, Indó-
nesía og Brasilía.
2. LÖGGJAFARÞRÓUN í RÚSSLANDI
2.1 Almennt
Hér eru hvorki tök á né heldur ástæða til að ræða í ítarlegu máli um réttar-
þróun í Rússlandi fyrr á tíð né heldur í Sovétríkjunum sálugu2. Þess skal þó
getið, að á keisaratímanum - sem jafnframt var lengst af einveldistími - bar
löggjöfin, og um leið lögfræðin, um margt annað svipmót en almennt var meðal
þjóða Vestur-Evrópu. Þar réð m.a. miklu, að Rómarréttur varð aldrei hluti af
rétti ríkisins og hafði heldur ekki veruleg og almenn áhrif að öðru leyti - m.a. í
háskólakennslu - gagnstætt því sem var meðal flestra annarra Evrópuþjóða.
Engu að síður bar réttarkerfi Rússa á þessum tímum flest megineinkenni „civil
law-kerfisins“, eins og það er kallað á alþjóðlegu máli samanburðarlögfræð-
innar. Á sovéttímunum - frá 1917 til 1991 - bar réttarkefi Sovétríkjanna einnig
mörg megineinkenni þess höfuðkerfis, enda þótt sérkenni sovétréttarins væru
hins vegar mikil og afdrifarík. Á hinu nýjasta skeiði réttarþróunar Rússlands
þarf ekki að ganga að því gruflandi, að þarlendur réttur fellur fullkomlega að
hefðbundnum meginskilgreiningum á hugtakinu „civil law“ - og er ástæðulaust
að orðlengja frekar um það á þessum vettvangi.
Margvíslegar réttarvenjur í Rússlandi - bæði staðbundnar venjur og eins
þær, er höfðu almennara gildissvið - voru um alda skeið mjög ólíkar því, sem
fara gerðist meðal Vestur-Evrópuþjóðanna. Það safn tilskipana hinna einvöldu
2 Almennt og greinargott yfirlit um rússneska réttarsögu fram til byltingarinnar 1917 má m.a. finna
í hinu ítarlega og vandaða riti Russian Law eftir William E. Butler. Oxford 1999, bls. 14 og áfr.
Sjá jafnframt D. H. Keiser: The Growth of Law in Medieval Russia. Princeton N. J. 1980 og
safnritið: Russian Law - Historical and Political Perspectives. W.E. Butler annaðist útgáfuna,
Oxford 1977. Um rétt Sovétríkjanna, megineinkenni hans og áhrif, sem og um rétt ýmissa ríkja, er
sóttu þangað fyrirmyndir að mörgum þáttum löggjafar sinnar um áratuga skeið, gefur m.a. að finna
allítarlegt og glöggt yfirlit í René David: Major Legal Systems in the World Today. 3. útg. í umsjón
og þýðingu J. Brierly's. London 1985, bls. 155-306. Sjá jafnframt: J. N. Hazard, W. E. Butler og
P. B. Maggs: The Soviet Legal System. 3. útg. New York 1977; J. N. Ha/.ard: Communists and
Their Law - A Search for the Common Core of the Legal Systems of the Marxian Socialist States.
Chicago 1969 og E. L. Johnson: An Introduction to the Soviet Legal System. London 1969.
283