Tímarit lögfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 92

ræma þá stefnu áætlanabúskapnum. Reynt var, með misjöfnum árangri, að
draga nokkuð úr miðstýringu efnahagslífsins og farið var að huga að auknum
borgararéttindum. Settu þessar hræringar m.a. mark sitt á löggjöfina um hríð,
en á vissum tímabilum urðu þó „aftursveiflur" í þeim málum.
Einni meinsemd tókst aldrei að útrýma á sovéttímunum: I orði kveðnu var
látið heita svo, að dómstólar ríkisins væru algerlega sjálfstæðir - og að þrí-
greining ríkisvaldsins væri virt - en svo var ekki í reynd. Dómstólamir voru í
ríkum mæli liáðir framkvæmdarvaldinu og tóku, eftir aðstæðum, við fyrir-
mælum frá fulltrúum þess. Meðal annars af þeirri ástæðu var ekki unnt að segja
með réttu, að réttarríki - í þeirri merkingu, sem það hugtak hefur á Vesturlönd-
urn - væri við lýði í Sovétríkjunum sálugu.
Arið 1964 lögtóku Sovétmenn nýja borgaralögbók, er gilti um allt ríkið, en
hún var sannast sagna afar ólík þeim einkaréttarlögbókum, sem þá giltu í flest
öllum ríkjum Vestur-Evrópu, og einkaréttindum af flestum toga vom þar mikil
takmörk sett. Lögbók þessi gilti að meginstefnu - en þó með miklum breyt-
ingum - þar til núverandi lögbók og önnur löggjöf henni tengd leysti hana af
hólmi í áföngum.
Þar kom, að hugsjóna- og efnahagsgrunnurinn fyrir Sovétveldinu tók að
bresta og smárn saman náði sú stefna fylgi ráðamanna, að gagngerra umbóta
væri þörf, bæði í hagstjórnarmálum og varðandi lýðréttindi borgaranna. Gætti
þessa einkum eftir að Mikhail Gorbachev varð flokksformaður árið 1985, og er
óþarfi að rekja hér frekar sögu þess átakatímabils, sem leiddi að lokum til þess
að Sovétríkin lögðust af 1991 og sambandsríkið Rússland var stofnað ásamt
fjölmörgum nýjum fullvalda ríkjum, er áður höfðu heyrt undir Sovétríkin.
A Gorbachev-tímanum var, svo sem kunnugt er, hafist handa við setningu
margvíslegrar löggjafar, sem átti að tryggja umbætur í lýðræðis- og framfaraátt,
og mannréttindi (eftir vestrænni fyrirmynd) voru aukin.
2.5 „Endurfæðing“ lagakerfis og lögfræði á síðustu árum - í óstöðugu
samfélagi
Enn var hert á þessari þróun í frjálsræðis- og framfaraátt eftir stofnun hins
nýja rússneska ríkis, og má með sanni segja, að mikill árangur hafi náðst á því
sviði, a.m.k. ef mið er haft af lögunum einum saman (en „lagaframleiðslan“ á
vettvangi rússneska þjóðþingsins hefur verið afar mikil síðustu árin). Á flestum
réttarsviðum hefur komið til sögunnar ný löggjöf, sem löguð er að frjálsu
markaðskerfi og hvers kyns borgararéttindum, og miðar að því að breyta og
bæta stjómkerfi og lagaumhverfi ríkisins að því marki, sem hinir nýju valdhafar
telja fullnægjandi til að mæta kröfum breyttrar samfélagsmyndar.3
3 Um réttarskipan í Rússlandi, í kjölfar hinnar miklu lagaendurskoðunar eftir endalok Sovét-
ríkjanna, má m.a. vísa til tveggja vandaðra og efnismikilia rita: Law and Legal System of the
Russian Federation eftir Gennady M. Danilenko og William Burnham, 2. útg. New York 2000,
og Russian Law eftir William E. Butler, Oxford 1999, sem áður var einnig getið. Sjá og um
rússneska lögfræði nú um stundir rit eftir W. E. Butler: Russian Legal Theory. Aldershot 1996.
286