Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Qupperneq 4

95. gr.
Sá sem stýrir leit skal skrá skýrslu um hana og komi þar fram hvernig leit fór fram
og samkvæmt hvaða heimild, hverjir voru viðstaddir og hvem árangur leitin bar.
96. gr.
Haldast skulu sérákvæði í lögum um húsleit og líkamsleit, svo og um líkams-
rannsóknir.
Ákvæði þessi eru ekki fjölskrúðug og hafa verið efnislega nær óbreytt frá
því heildarlög urn meðferð opinberra mála nr. 27/1951 voru sett. Þau nýmæli
voru þó tekin upp í lög nr. 19/1991 sem er að finna í 3. mgr. 94. gr. og 95. gr.,
þ.e. að varfæmi og hlífð skuli sýna við framkvæmd húsleitar og skýrslu skuli
gera um hana. Þessi nýmæli geta skipt þó nokkru þótt vel kunni að vera að
framkvæmdin hafi verið í samræmi við þau áður en lög nr. 19/1991 tóku gildi.
Ohætt er að fullyrða að nokkuð fastmótaðar venjur hafi skapast bæði er
varðar þær forsendur sem þurfa að vera fyrir hendi til að húsleit sé heimiluð og
eins um framkvæmd hennar. Rannsakendur læra smám saman hvað til þarf svo
að húsleit verði heimiluð og hvenær þeir fara yfir það strik í beiðnum sínum.
Sé litið til fjölda þeirra rannsóknarúrskurða sent kveðnir hafa verið upp í
héraðsdómstólum landins má sem dæmi nefna að þeir voru 718 á árinu 2000,
þar af 109 húsleitarúrskurðir, og 769 árið 2001, þar af 127 húsleitarúrskurðir.
Rannsóknarúrskurðum í heild hefur stöðugt farið fjölgandi frá árinu 1998. Frá
og með árinu 1993 hafa húsleitarúrskurðir að jafnaði verið vel á annað hundrað
og langflestir þeirra tengjast rannsókn á þjófnaðar- og fíkniefnamálum, en þau
mál eru oft á tíðum nátengd.
Það er yfirleitt svo að úrskurðir um húsleit og rannsóknarúrskurðir almennt
eru ekki birtir opinberlega nema sé þeim skotið til Hæstaréttar, enda óvíst að lög
heimili að þeir séu afhentir öðrunt en þeim sem til þess geta sannað lögvarða
hagsmuni sína. Þar er Hæstiréttur að vísu undanskilinn vegna skyldu til að birta
dóma sína.
Ekki alls fyrir löngu setti prófessor við lagadeild Háskóla Islands fram gagn-
rýni á morgunverðarfundi Verslunarráðs Islands sem skilin var svo af fjöl-
miðlum að á skorti að dómarar legðu „sjálfstætt mat á ástæður fyrir húsleit
opinberra aðila, áður en þeir veita heimild fyrir þeim“ eins og segir í Morgun-
blaðinu 19. september sl. Varð úr þessu svolítill fjölmiðlahvellur eins og
gjarnan verður þegar fjölmiðlar þykjast hafa komist í feitt gagnvart dómstólum.
Prófessorinn skýrði frá því næsta dag eða þamæsta í Morgunblaðinu að þetta
hefði hann ekki sagt, einungis gagnrýnt að „sumir þeir úrskurðir héraðsdómara
um húsleit, sem birtir hafa verið, bera það ekki með sér að dómarar hafi tekið
sjálfstæða afstöðu til beiðni um húsleit, vegna þess að þar er einvörðungu látið
nægja að vísa til rökstuðnings lögreglu eða stjómvalda fyrir beiðninni“. Ekki
skal dregið í efa að það sem prófessorinn segir geti staðist út af fyrir sig en rétt
er að vara við alhæfingum í þá átt að lýsingu á forsendum dómarans sjálfs skorti
í rannsóknarúrskurðum yfirleitt. Ekki er vitað til þess að úrskurðimir hafi
sérstaklega verið skoðaðir í þessu skyni enda yrði að fórna til þess töluverðri
308