Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Blaðsíða 10

og þurfi því ekki við reglna um sennilega afleiðingu í því skyni.21 þessari grein
er ekki miðað við, að svo langt verði gengið, og þess vegna gert ráð fyrir, að
reglur um sennilega afleiðingu hafi áfram þýðingu við afmörkun skaðabóta-
ábyrgðar, einkum atviksbundið, þ.e. ekki sem almennar reglur. A hinn bóginn
er við það miðað, að á mörgum sviðum skaðabótaréttar horfi það til skiljanlegri
afmörkunar á skaðabótaábyrgð að styðjast við reglur um vemdartilgang skaða-
bótareglna, fremur en reglur um sennilega afleiðingu. Þannig megi a.m.k. lýsa
því með almennari hætti, hvaða hagsmunir njóti vemdar og hvaða hagsmunir
eigi að falla utan þeirrar vemdar, sem skaðabótareglur veita. Sem fyrr greinir
verður vikið sérstaklega að þessu síðar í greininni.
I fræðilegri umfjöllun um skaðabótarétt er hefð fyrir því að fjalla um hug-
tökin orsakatengsl og sennilega afleiðingu hvort í sambandi við annað. Regl-
umar um sennilega afleiðingu eru í slíkri umfjöllun ýmist taldar vera nánari
útfærsla á skilyrðinu um orsakatengsl, eða sérstök viðbót við skilyrðið.3 Síðari
hátturinn verður hafður á hér, enda hefur það verið tíðkað í íslenzkri lögfræði.4
Skilyrðin um orsakatengsl og sennilega afleiðingu eiga við, hvort heldur sem
ábyrgð er reist á sakarreglunni eða reglum um hlutlæga ábyrgð, en þó eru
sjónarmið um sennilega afleiðingu nokkuð með öðrum hætti, þegar ábyrgð er
reist á hlutlægum grundvelli en þegar hún er reist á sakarreglunni.5
I þessari grein verður, sem fyrr greinir, fjallað um reglur um orsakatengsl og
reglur um takmörkun á umfangi skaðabótaábyrgðar. Sérstök áherzla verður
lögð á umfjöllun um beitingu þessara reglna í dómaframkvæmd. I 2. kafla
verður fjallað um orsakatengsl, fyrst með almennum hætti, svo sem um grund-
völl reglnanna, sönnunarreglur o.fl., en að því búnu um einstök afbrigði, eink-
um um tilvik þegar fleiri en ein tjónsorsök hafa, eða geta hafa leitt til tjóns, en
ýmis blæbrigði geta komið upp í þeim tilvikum, sem valda óvissu um bóta-
ábyrgðina. I 3. kafla verður fjallað um sennilega afleiðingu og þá takmörkun á
umfangi skaðabótaábyrgðar, sem í þeim reglum felst. Einnig er í kaflanum
fjallað um takmörkun á skaðabótaábyrgð eftir öðrum reglum, þ.e. einkum eftir
því hver ætla megi að sé verndartilgangur þeirra reglna, sem um ræðir. Fjallað
er um hvemig reglunum um sennilega afleiðingu er beitt í ýmsum tilvikum, t.d.
þegar tjónþoli befur sjálfur áhrif á framvindu mála eða þriðji maður. Loks er
vikið stuttlega að ýmsum öðrum reglum um takmörkun skaðabótaábyrgðar.
Alitaefni um orsakatengsl hafa nokkuð komið til kasta íslenzkra dómstóla,
þótt varla verði sagt, að dómaframkvæmd hér á landi um það efni sé fjölskrúð-
ug. Mun færri dómar eru á hinn bóginn til um tilvik, þar sem beinlínis er deilt
um hvort tjón sé sennileg afleiðing bótaskyldrar háttsemi. Af þessum ástæðum
er nauðsynlegt að nota aðra norræna dóma, einkum danska, til skýringar við
2 Sjá um slíkar kenningar Hákan Andersson: Skyddsándamál och adekvans, bls. 156 og áfram.
3 Jan Hellner og Svante Johansson: Skadestándsratt, bls. 198.
4 Arnljótur Björnsson: Skaðabótaréttur, kennslubók fyrir byrjendur, bls. 89-91.
5 A. Vinding Kruse: Erstatningsretten, bls. 136-137.
314