Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Blaðsíða 84

afburða samskiptahæfileika, skipulögð vinnubrögð, þjónustulund, frumkvæði,
kraft, áhuga, jákvæðni, góða framkomu, snyrtimennsku, vilja til að takast á við
krefjandi verkefni, að vera drífandi, að geta unnið undir álagi, sveigjanleika,
reglusemi, stundvísi, árvekni og að eiga gott með að vinna í hópi.
Það er áberandi þegar atvinnuauglýsingar hins opinbera eru skoðaðar að
sjaldnast er minnst á persónuleika umsækjenda eða notuð lýsingarorð sem
tengjast honum.5 Vekur það ákveðnar spumingar og þá ekki síst þegar til þess
er litið hversu mikil áhersla er lögð á persónuleika í fræðikenningum og á
almenna vinnumarkaðinum. Getur verið að persónuleikinn skipti litlu máli hjá
hinu opinbera? Áður en reynt verður að svara þessari spumingu verður litið til
almennra reglna, löggjafar og úrlausna þeirra aðila sem úrskurðar- og dómsvald
hafa.
4. ALMENNAR REGLUR6
Almennt gildir sú regla á íslenskum vinnumarkaði að atvinnurekandi hefur
frjálst val um það hvaða menn hann ræður til starfa. Engu að síður verða
atvinnurekendur að virða ákveðnar reglur í því sambandi. Má þar m.a. nefna
ákvæði kjarasamninga þar sem flest stéttarfélög hafa samið við atvinnurekendur
um forgangsrétt félagsmanna þeirra til vinnu. Einnig má nefna að í sumum
tilfellum er búið að veita tilteknum starfsheitum nánar tilgreinda lögvemd sem
felur í sér að einungis þeir sem fullnægja sérstökum skilyrðum, t.d. um menntun
eða sérstakt leyfi, mega inna þá tilgreindu vinnu af hendi. Má í því sambandi t.d.
nefna að í 2. gr. 1. nr. 77/1998 um lögmenn, þá mega fyrir utan aðila sjálfa að
meginstefnu til ekki aðrir en lögmenn flytja mál fyrir dómi. Þótt atvinnurekandi
geti að einhverju leyti verið bundinn af því að ráða til starfa menn sem fullnægja
tilteknum skilyrðum, t.d. um sérstök réttindi, þá em hendur hans óbundnar af því
hverja hann ræður af þeim sem fullnægja þeim tilteknu skilyrðum.
Auk framangreinds má nefna nokkur önnur atriði sem atvinnurekendur
verða að hafa í huga. I sumum tilfellum era gerðar kröfur um lágmarks- og
jafnvel hámarksaldur, t.d. er lágmarksaldur til að geta fyllt skipsrúm 15 ár, sbr.
2. mgr. 8. gr. sjómannalaga nr. 35/1985, og hámarksaldur til að mega aka leigu-
bifreið er 70 ár, sbr. 5. tl. 3. gr. 1. nr. 61/1995 um leigubifreiðar. Þá verða
atvinnurekendur að gæta að lagaákvæðum sem kveða á um jöfnun á stöðu
kynjanna og forgang fatlaðra að störfum hjá ríki og sveitarfélögum ef hæfni
þeirra til starfsins er meiri eða jöfn hæfni annarra sem um starfið sækja. í því
samhengi vaknar þó spumingin um það hvað skuli ráða við mat á því hvort um
jafn hæfa einstaklinga sé að ræða. Skiptir þá persónuleikinn einhverju máli? Til
að svara þeirri spumingu sérstaklega, hvað varðar jafna stöðu kynjanna við
ráðningar í störf hjá hinu opinbera eða hjá sveitarstjómum, vísast til kafla 6.
5 Sama.
6 Umfjöllun í þessum kafla styðst við bók Arnmundar Backman og Gunnars Eydal: Vinnuréttur,
1986 og bók Láru V. Júlíusdóttur: Réttindi og skyldur á vinnumarkaði, 1993.
388