Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Qupperneq 9

fyrir tjóni, sem hann hefur ekki valdið. Ekki er hægt að tala um, að maður valdi
tjóni, nema orsakatengsl séu milli háttsemi hans og tjóns. Ein ástæða fyrir þessu
er sú, að samfélagið kappkostar að veita tilteknum hagsmunum vemd og það er
gert m.a. með viðurlagakerfi refsiréttar og skaðabótaréttar. Viðurlagakerfi skaða-
bótaréttar, svo dæmi sé tekið, verður að byggjast á þeirri forsendu, að það hafi
áhrif á háttsemi manna í þá veru, að þeir viðhafi ekki tiltekna hegðun, því hún
geti haft neikvæð áhrif á þá hagsmuni, sem ætlunin er að vemda. Það er því eðli-
legt skilyrði, að órofa tengsl séu milli háttsemi og þeirra neikvæðu áhrifa, sem
leiða til viðurlaga eða viðbragða á grundvelli skaðabótareglna.1
Almennt hefur þetta þótt sjálfsagt skilyrði bótaábyrgðar og um það var
lengst af ekki ítarlega fjallað af fræðimönnum. Með flóknara samfélagi hafa
risið fleiri álitamál tengd skilyrðinu um orsakatengsl, sem hefur leitt til auk-
innar fræðilegrar umfjöllunar um, hvaða skilyrði eigi að setja, til þess að hátt-
semi teljist hafa orsakað tjón.
Ef eingöngu væri stuðzt við það skilyrði, að orsakatengsl þyrftu að vera fyrir
hendi milli bótaskyldrar háttsemi og tjóns, yrði skaðabótaréttur tjónþola of
víðtækur, þ.e. umfang skaðabótaábyrgðar yrði of mikið. Sá sem ábyrgð ber á
orsök tjóns, gæti þá orðið skaðabótaskyldur fyrir afleiðingum orsakanna, sem
væm mjög fjarlægar „bæði í tíma og rúmi“. Þess vegna þarf að setja önnur
skilyrði til viðbótar, svo unnt sé að knýja fram bótaábyrgð. Þessi skilyrði setja
skaðabótarétti nokkur mörk. í þessari grein verður fjallað sérstaklega um tvö af
þessum skilyrðum. Annars vegar skilyrðið um að tjón þurfi að vera sennileg
afleiðing háttsemi, til þess að um skaðabótaskyldu geti verið að ræða. Hins
vegar verður gerð nokkur grein fyrir því, hvemig mörk skaðabótaréttar verða
dregin með öðrum hætti, þ.e. eftir reglum um það, hver sé eða eigi að vera
vemdartilgangur skaðabótareglna. Einnig verður vikið lítillega að öðram regl-
um, t.d. 24. gr. skaðabótalaga, nr. 50/1993, sem í vissum tilvikum má beita til
að lækka eða fella niður skaðabótaábyrgð og er því einnig regla um takmörkun
á umfangi hennar.
Astæða þess, að hafður er sá háttur hér að fjalla bæði um reglur um senni-
lega afleiðingu og reglur um takmörkun á umfangi skaðabótaábyrgðar eftir
vemdartilgangi eða vemdarandlagi skaðabótareglna, er einkum sú, að á síðustu
áram hafa nokkuð verið til umfjöllunar í skaðabótarétti kenningar um að leggja
eigi meiri áherzlu á þýðingu reglna um vemdartilgang skaðabótareglna við
ákvörðun á umfangi skaðabótaábyrgðar. Samtímis hafa verið settar fram, lík-
lega af meiri þunga en áður, efasemdir um, að reglumar um sennilega afleið-
ingu séu heppilegar í þessu skyni a.m.k. einar sér. Einstaka fræðimenn hafa
viljað ganga svo langt að segja, að ákvörðun á vemdartilgangi skaðabótareglna
og þau mörk, sem umfangi skaðabótaábyrgðar verði sett með þeim, séu nægileg,
1 Sjá t.d. Stig j0rgensen: „Ársagsproblemer i forbindelse med personskade". Nordisk forsikrings-
tidskrift. 3. hefti 1960, bls. 185-199, hér bls. 189-190.
313