Tímarit lögfræðinga - 01.12.2002, Síða 66

meðalhófs, sbr. 2. málsl. 2. mgr. 13. gr. og síðari málsl. 14. gr. laga nr. 90/1996,27
við þá ákvörðun að handtaka mann eða vista hann í fangageymslu, sbr. H 1989
512. Ef opinber starfsmaður gætir hins vegar ekki réttra aðferða við fram-
kvæmd slíkra ráðstafana, þ.e. án þess að fyrir liggi að framkvæmd ráðstöfunar-
innar í því tiltekna tilviki hafi verið efnislega ólögmæt, fellur háttsemi viðkom-
andi jafnan utan við gildissvið 131. gr. en kann að falla undir 132. gr. hgl., sjá
hér til hliðsjónar H 1989 512 en þar var ákært aðallega fyrir háttsemi sam-
kvæmt 131. gr. en til vara samkvæmt 132. gr. hgl.
í H 1981 430 var rannsóknarlögreglumaðurinn M ákærður fyrir að hafa undirbúið
og stjórnað ólöglegri handtöku á tveimur mönnum G og K, þar sem þeir voru staddir
í bifreið sem annar maðurinn hafði umráð yfir. M hafði fyrr þann sama dag látið
koma fyrir á laun í farangursgeymslu bifreiðarinnar ferðatösku sem innihélt tvær
flöskur af ótolluðu áfengi og einn kassa af áfengum bjór og notið til þess verknaðar
aðstoðar meðákærðu A og B sem M hafði ekið til Reykjavíkur gagngert í því skyni
að koma ferðatöskunni með fyrrgreindu innihaldi fyrir í bifreið G. Þá höfðu A og B
lokkað þá K og G undir fölsku yfirskini til að aka þeim til Grindavíkur með við-
komu í Vogum þar sem þær yfirgáfu bifreiðina samkvæmt fyrirfram gerðri áætlun
ákærða M samtímis því sem hann sendi þangað lögreglumenn á vettvang sem gerðu
27 Sjá hér til hliðsjónar álit umboðsmanns Alþingis frá 1. september 1999 í máli nr. 2406/1998. A
kvartaði fyrir hönd sona sinna, X og Y, yfir málsmeðferð lögreglunnar í Reykjavík í tilefni af handtöku
þeirra, ákvörðun hennar um vistun annars þeirra í fangageymslu og afgreiðslu dóms- og kirkjumála-
ráðuneytisins vegna málsins. Lögreglan í Reykjavík handtók X, Y og Z og færði þá á lögreglustöð til
skýrslutöku þar sem þeir höfðu ekki virt stöðvunarmerki hennar eftir að bíll þeirra hafði við hraða-
mælingar mælst nokkuð yfir leyfilegum hámarkshraða. Við leit í bifreiðinni fannst flaska af smygluðu
áfengi sem var í eigu X og var hann vistaður í fangageymslu í kjölfar skýrslutöku og látinn laus rúmum
8 tímum síðar. Ökumanni bifreiðarinnar, Y, var sleppt að lokinni skýrslutöku. Athugasemdir X við fyrr-
greinda handtöku og vistun í fangageymslu lögreglunnar voru skráðar í skýrslu. Umboðsmaður rakti
ákvæði 102. gr. laga nr. 19/1991, um meðferð opinben'a mála, 3. mgr. 5. gr. Mannréttindasáttmála
Evrópu, sbr. 1. gr. laga nr. 62/1994, um Mannréttindasáttmála Evrópu og 3. mgr. 67. gr. stjómarskrár-
innar nr. 33/1944, og benti á að ákvæði þessi hafi verið skýrð með þeim hætti að lögreglu sé heimilt að
vista sakboming f fangageymslu um stundarsakir í þágu rannsóknar opinbers máls en skylt í ölium
tilvikum að færa handtekinn mann, sem vistaður er í fangageymslu, fyrir dómara innan sólarhrings frá
handtöku, sbr. m.a. dóm Hæstaréttar, H 1997 45. Þá rakti umboðsmaður 12. gr. stjómsýslulaga nr.
37/1993, 1. mgr. 101. gr. laga nr. 19/1991 og 2. málslið 2. mgr. 13. gr. lögreglulaga nr. 90/1996, sem
tóku gildi eftir að atvik þessa máls áttu sér stað, og taldi að lögreglan yrði að gæta þess að taka ekki
ákvörðun um frelsissviptingu manns nema ljóst væri að hún væri til þess fallin að þjóna lögmætu
markmiði sem að er stefnt og að ekki væri farið strangar í sakimar en nauðsyn bæri til. Með hliðsjón
af þessu taldi umboðsntaður það leiða af meginreglu 12. gr. stjómsýslulaga að lægi fyrir að taka
ákvörðun um vistun sakbomings í fangageymslu þá gæti lögregla ekki beitt slíku úrræði nema þegar
sýnt þætti að slíkt væri nauðsynlegt vegna rannsóknar opinbers máls. Væri henni skylt að láta hann
lausan um leið og þessir hagsmunir væru ekki lengur til staðar, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar, H
1982 260. Taldi umboðsmaður að ekki hefði verið sýnt fram á að rannsóknarhagsmunir í merkingu laga
nr. 19/1991 hafi verið slíkir að nauðsynlegt hafi verið að taka þá ákvörðun að svipta X frelsi sínu með
vistun í fangageymslu, hvað þá að halda honum í rúmar 8 klukkustundir. Þá minnti umboðsmaður á 2.
og 3. málsl. 1. mgr. 32. gr. laganr. 19/1991, um rétt handtekins manns til að hafa samband við lögmann,
talsmann sinn eða nánustu vandamenn. Niðurstaða umboðsmanns varð því sú að ákvörðun lögregl-
unnar í Reykjavík um að vista X í fangageymslu og tímalengd vistunarinnar hafi ekki verið í samræmi
við lög.
370