Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Page 14

Hins vegar getur kröfuhafi beitt vanefndaúrræðum sem miða að því að losa
hann undan efndum samningsins í heild eða að hluta. Sem dæmi slíkra heimilda
má nefna það úrræði þegar kröfuhafi í tilefni vanefnda skuldara heldur eftir
eigin greiðslu, hann krefst afsláttar að tiltölu eða riftir samningi. Þessi úrræði
taka fyrst og fremst mið af því að í gagnkvæmum samningum er greiðsluskylda
annars samningsaðilans háð því að gagnaðili hans inni einnig sína greiðslu af
hendi. Vanefndaúrræði þessi hafa því áhrif á það með hvaða hætti aðilar gagn-
kvæms samnings skiptast á greiðslum og því eru þessi úrræði stundum nefnd
einu nafni gagnkvœmnisheimildir.9
Riftun gilds og gagnkvæms samnings felst í því að samningsaðili tekur, án
þess að baka sér með því bótaskyldu, þá ákvörðun að vegna vanefnda gagnaðila
verði samningurinn ekki efndur samkvæmt aðalefni sínu. Með þessum hætti er
hugtakið t.d. notað í kpl., fast.kpl. og leigul. Riftun lýsir sér samkvæmt þessu í
því að efndir samnings eru felldar niður án aðvörunar af hálfu þess sem lýsir
yfir riftun. Riftunaryfirlýsingin er ákvöð sem í samræmi við almennar reglur
um ákvaðir hefur réttaráhrif þegar hún kemur til viðtakanda. Skylda beggja
aðila til þess að efna in natura er felld niður, og er hvorugum aðila þá skylt að
inna af hendi þá greiðslu sem hann átti að greiða samkvæmt samningnum ef
þær eru ógreiddar. Hafi annar hvor aðila eða báðir greitt verður ekki farið með
þær greiðslur sem bindandi efndir samnings og greiðslur þeirra ganga til baka.
Af þessu leiðir að hafi gagnkvæmum samningi verið rift á hvorugur samnings-
aðila rétt til þess að fá í hendur greiðslu samkvæmt samningnum eða ígildi
hennar.l0Sjá t.d. 1. mgr. 64. gr. kpl., 1. mgr. 33. gr. fast.kpl. og 1. mgr. 49. gr.
neyt.kpl. Sjá einnig H 14. febrúar 2001 (mál nr. 272/2001).
9 Um skiptingu vanefndaheimilda í annars vegar efndaheimildir og hins vegar gagnkvæmnis-
heimildir sjá t.d. Bernhard Gomard: Obligationsret 2. del. Kaupmannahöfn 1991, bls. 91 og rit
sama höfundar Obligationsret 1. del. 2. útg. Kaupmannahöfn 1995, bls. 109.
10 Sjá um hugtakið riftun t.d. Bemhard Gomard: Obligationsret 2. del, bls. 91; Henry Ussing:
Obligationsretten Alm. Del. Kaupmannahöfn 1961, bls. 82; Þorgeir Örlygsson: „Afslátturi'. Tímarit
lögfræðinga. 3. hefti 1996, bls. 160-161. Ólafur Lárusson: Kaflar úr kröfurétti. Reykjavík 1965, bls.
32, skilgreinir riftun þannig að riftun samnings að fullu sé fólgin í því að sá aðilanna sem riftir lýsir
því yfir að hann muni ekki inna sína greiðslu af hendi, og leysir hann þá jafnframt gagnaðilann undan
skyldunni til að greiða þá greiðslu sem honum bar að greiða. Hafi sá er riftir þegar greitt af sinni hálfu
eigi hann að jafnaði rétt á að fá þeirri greiðslu skilað aftur, og hann verði sjálfur að skila því sem hann
kunni að hafa tekið við hjá hinum. Við riftinguna sé samningurinn því felldur úr gildi og niðurstaðan
verði sú sama og hann hefði aldrei verið gerður. Viðar Már Matthíasson skilgreinir hugtakið riftun
með sama hætti og Olafur Lárusson, sbr. Fasteignakaup. Helstu réttarreglur. Reykjavík 1997, bls. 117-
118. Hann bendir hins vegar á að e.t.v. væri réttara eða a.m.k. meira upplýsandi að segja að riftun sé
fólgin í því að samningsaðili lýsi því yfir að vegna verulegra vanefnda viðsemjanda síns, eða svik-
samlegrar háttsemi hans, muni hann ekki inna sína greiðslu af hendi. Leysi hann þá jafnframt gagn-
aðilann undan skyldunni til þess að inna sína greiðslu af hendi, og hafi annar hvor þeirra innt af hendi
greiðslur í heild eða að hluta beri að skila þeim greiðslum. Sjá einnig skilgreiningar hjá Per Augdahl:
Den norske obligasjonsretts alminnelige del. 5. útg. Osló 1978, bls. 187-188 og Knud Rohde:
Obligationsrátt. Stokkhólmi 1956, bls. 416-419. Sjá um réttaráhrif riftunar t.d. H 1956 566, H 1958
826, H 1970 1257, H 1981 997, H 1983 1683, H 1987 338 og H 1988 603.
224