Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Page 50

Grunur um fyrirsjáanlegar vanefndir getur vaknað vegna framkomu gagn-
aðila, hvort heldur sem er í orðum eða athöfnum, eða vegna þess að gagnaðili
verður skyndilega fjárvana. Aðrar ástæður geta einnig leitt til slíkra grunsemda,
t.d. ef bruni eða flóð valda því að litlar líkur eru á efndum. Almenn atvik geta
einnig skotið stoðum undir slíkar líkur fyrir vanefndum, t.d. verkföll, stríð,
gjaldeyristakmarkanir o.fl. Eins og áður er fram komið er ekki nóg að um grun-
semdir sé að ræða heldur verður að vera ljóst að koma muni til vanefnda.
Sá aðili sem riftir vegna fyrirsjáanlegra vanefnda ber, eins og áður er fram
komið, áhættuna af því að grunur hans hafi reynst réttur. Hann þarf með öðrum
orðum að sanna að skilyrði riftunar hafi legið fyrir. Fullnægi hann sjálfur ekki
skyldum sínum getur hann orðið ábyrgur vegna vanefnda ef skilyrði riftunar
reyndust ekki vera fyrir hendi. Þegar það er metið hvort grunur um fyrirsjáan-
legar vanefndir hafi reynst á rökum reistur verður að miða við þann tíma þegar
riftun fór fram. Lögmæt riftun samkvæmt þessu verður ekki ólögmæt vegna
þess að síðari atburðarás veldur einhverjum þeim straumhvörfum að ný staða
kemur upp sem út af fyrir sig gefur ekki næg tilefni til riftunar. Dæmi um þetta
er ef annar aðili var greinilega þannig kominn fjárhagslega að lögmæt ástæða
var til riftunar sem gripið var til í framhaldi af því. Síðar atvikast mál gagnaðila
þannig að hann vinnur stóran happdrættisvinning og verður skyndilega fær um
að efna samninginn.91
I fasteignakaupum gildir sú regla samkvæmt 57. gr. fast.kpl. að sé gjalddagi
ekki kominn, en þó víst að vanefndir verði af hálfu annars samningsaðilans sem
veita muni hinum rétt til riftunar, getur hann rift kaupsamningnum þótt gjald-
dagi sé ekki kominn. Veiti viðsemjandinn fullnægjandi tryggingu fyrir réttum
efndum getur riftun þó ekki farið fram.
57. gr. fast.kpl. tekur, með sama hætti og 56. gr. þeirra laga, bæði til kaupanda og
seljanda. I þessu tilviki er gerð krafa um að víst sé að vanefndir muni verða að hálfu
viðsemjanda sem veita munu rétt til riftunar. I því felst að víst þarf að vera að van-
efnd verði veruleg og að öðrum skilyrðum riftunar, þegar þau eiga við, sé líka full-
nægt. Það eru því gerðar ríkari kröfur til fyrirsjáanleika vanefndar en í 56. gr. I grein-
inni er ekki gerður greinarmunur á hvaða ástæður liggi að baki fyrirsjáanlegri van-
efnd eða í hverju hún felist. Byggist mat á því hvort vanefnd hefði leitt til riftunar því
á öðrum ákvæðum laganna. í 2. málsl. er ákvæði sem heimilar viðsemjandanum að
forða riftun með því að setja fullnægjandi tryggingu. Um það hvers konar trygging
yrði talin fullnægjandi gilda sömu sjónarmið og samkvæmt 56. gr. í 3. mgr. 56. gr. er
ákvæði um skyldu til að efna ef viðsemjandinn setur fullnægjandi tryggingar af sinni
hálfu. Ef um fyrirsjáanlega vanefnd er að ræða verður að gera þá kröfu til tryggingar
að hún sé fullnægjandi. Eðlilegast er að gera kröfu um bankaábyrgð eða sambærilega
tryggingu, þ.e. sem ekki er sérstakur vafi á að verði efnd. Þetta á við þegar um fyrir-
sjáanlega vanefnd kaupanda er að ræða, eða ef sú skylda seljanda, sem fyrirsjáanlegt
er að hann vanefni, er þess eðlis að henni verður forðað með peningatryggingu eins
91 Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 142-143.
260