Tímarit lögfræðinga - 01.11.2003, Síða 56

málsgreinarinnar eiga m.a. við um lausn deilumála samkvæmt ákvæðum samn-
ingsins um varnarþing, gerðardóma o.fl. Sama á við um samningsákvæði sem
takmarka bótaskyldu, févítisákvæði o.fl. Sérstaklega er minnst á atvinnuleynd-
armál og er þá haft í liuga að sé samningi rift breytir það ekki þeirn skyldum
sem aðilar hafa tekið á sig í sambandi við atvinnuleyndarmál sem þeir hafa
komist að vegna kaupanna.102
7.3 Afrakstur og vextir þegar greiðslum er skilað
7.3.1 Afrakstur og endurgjald sem kaupandi skal greiða
Þegar kaupum er rift skal kaupandi skv. 1. mgr. 65. gr. kpl. færa seljanda þann
afrakstur til tekna sem hann hefur haft af hlutnum og greiða hæfilegt endurgjald
fyrir veruleg not sem hann hefur að öðru leyti haft af honum.103 Ef seljandi á að
endurgreiða kaupverðið ber honum samkvæmt 2. mgr. 65. gr. að greiða vexti í
samræmi við ákvæði 71. gr. frá þeim degi er hann tók við greiðslunni.
Samkvæmt 1. mgr. 65. gr. kpl. á kaupandinn að færa seljanda til tekna þann
afrakstur sem hann hefur haft af hlutnum. Er hér aðeins átt við venjulegan
afrakstur sem ekki er beinlínis háður því að kaupandinn hafi látið í té sérstakt
framlag af sinni hálfu, t.d. vexti af kröfu eða arð af hlutabréfum, verðmæti
mjólkur o.s.frv. Akvæðið nær hins vegar ekki til hagnaðar af sölu hlutar eða
verðmætisaukningar vegna endurbóta á hlut.
Afrakstur af hlut sem keyptur hefur verið til útleigu kemur hér til athugunar.
Hann má ýmist meta sem venjulegan arð eða sem endurgjald fyrir veruleg not
í síðari hluta ákvæðisins. Svipuð sjónarmið gilda t.d. um spilakassa eða önnur
slík tæki sem keypt eru til afnota fyrir almenning. Sem dæmi um tilvik sem
mikillar sérstöðu njóta eru t.d. útsæðiskartöflur. Þær gefa vissulega verulegan
afrakstur eftir að þær eru komnar í jörðu og fara að fjölga sér. Það er hins vegar
hæpið að tala urn afrakstur af hlut í þessu tilviki, heldur frekar um ákveðna
framleiðslu þar sem útsæðiskartöflumar eru hráefni til framleiðslunnar.
í annan stað gerir ákvæðið ráð fyrir því að kaupandinn skuli greiða hæfilegt
endurgjald fyrir veruleg not sem hann hefur haft af hlut. Þessi regla er studd
þeim rökum að langur tími geti liðið frá því að hlutur er móttekinn og þar til
honum er skilað. Það eru aðeins veruleg not sem hér koma til álita. Það hugtak
ber að meta í hverju einstöku tilviki út frá tegund hlutarins, kaupverði og að-
102 Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 145.
103 Lagagreinin svarar til 84. gr. Sþ-sáttmálans en í eldri kaupalögum var ekkert sambærilegt
ákvæði. Greinin felur í sér reglur um áhrif þess þegar kaupum er rift og er því til fyllingar ákvæðum
64. gr. Gildissvið greinarinnar er takmarkað við riftun og á hún því ekki við um afhendingu á ný.
Munur riftunar og nýrrar afhendingar er m.a. sá að tilgangur riftunar er sá að kaupandinn hafi ekki
vörslur hlutarins, en tilgangurinn með afhendingu nýrrar greiðslu er sá að kaupandinn fái annan
hlut í stað þess sem afhentur var. Ef kaupandi krefst nýrrar afhendingar, t.d. á mjólkurkú, er ekki
sanngjamt að færa eigi seljandanum til tekna afrakstur þeirrar mjólkur sem kaupandinn hefur haft
frá afhendingu fyrri kýrinnar. Ástæðan er sú að kaupandinn átti að fá mjólkina ef kaupin hefðu
verið réttilega efnd með fyrstu afhendingunni. Alþt. 1999-2000, þskj. 119, bls. 145.
266