Dvöl - 01.07.1939, Page 76

234
er sólin eitt lognkvöld við lífinu hló,
um leið og hún dó.
Ég sat þar með blómvönd við blágullinsund,
þessa blíðlátu stund,
og vissi, að stúlka með lífsglaða lund
myndi leita á minn fund.
Og það var til hennar, sem kvæðið ég kvað
á þeim kyrrláta stað,
og með lifrauðu blóði á liljuhvitt blað
ég letraði það.
Lítill vafi er á því, að þannig kysi Jó-
hannes úr Kötlum helzt að yrkja. En
harka heimsins knýr hann til þess að
smiða sverð úr því stáli, sem hann hefði
gjarnan viljað gera af plógjárn, og nota
gígju sína sem barefli á ranglætið og
grimmdina. Kvæðið, sem hann sjálfur
kallar sitt fegursta, virðist næg sönnun
þess, að harpa hans myndi ekki þagna,
þótt heimurinn yrði honum meir að skapi
en hann er nú. Þ. G.
Stefan Zweig: María Antoi-
netta. Þýtt hefir Magnús
Magnússon. Útgef.: ísafoldar-
prentsmiðja h.f. Reykjavík.
Lesendum Dvalar er höfundur þessarar
bókar að góðu kunnur, síðan saga eftir
hann: Hlaupaæðið, birtist í tímaritinu,
í þýðingu Þórarins Guðnasonar. Áður hafa
tvær stuttar sögur birzt á íslenzku eftir
hann. En með Maríu Antoinettu kynnast
íslendingar þessum höfundi, þar sem
styrkur hans er ekki minnstur — sem æfi-
söguritara. En Zweig hefir verið nefndur
„meistari æfisögunnar" og ekki að ástæðu-
lausu, því ritverk hans um liðna menn og
atburði eru löngu fræg orðin.
í þessari bók tekur höfundurinn sér fyrir
hendur að rannsaka og skýra æfi Maríu
Antoinettu, austurrísku drottningarinnar
í Frakklandi, sem líflátin var eftir stjóm-
arbyltinguna frönsku. En það er engan-
veginn létt verk, að skilgreina persónu,
sem speglanir tímans hafa gripið, frá
D VÖL
tveimur jafnólíkum hliðum og þeim, sem
séðar eru af fylgjendum og andstæðingum
byltingarinnar.
Zweig sér og skilur þetta vel. Þess vegna
hikar hann ekki við að leita orsaka, þar
sem aðrir sagnaritarar hafa lokað aug-
unum, vílar ekki fyrir sér að ganga í
berhögg við skoðanir, sem áður hafa gilt.
Hann er hrifinn af Maríu Antoinettu, ekki
sem drottningu né fulltrúa konungsstétt-
arinnar, heldur sem konu. En þessi hrifn-
ing gerir honum auðveldara að skýra orð
og athafnir drottningarinnar, og þó eink-
um á þeim stundum, sem hún nýtur sín
bezt sem kona.
Vafalaust munu skoðanir manna skipt-
ar um það, hvort rekja megi rætur bylt-
ingarinnar frönsku jafn beina leið til
persónu drottningarinnar og einkalífs
hennar, eins og höfundurinn vill vera
láta. En sé ekki svo, þá er hitt víst, að
sá aldarháttur, sem franska byltingin reis
móti, er persónugerður í Maríu Antoinettu.
Hún er — eins og höfundurinn lýsir ræki-
lega — síðasta og skýrasta spegilmynd
tímanna fyrir 1789, fulltrúi rókókóaldar-
innar, aldar, sem þrungin var fegurð, list,
óhófi, örbirgð og ranglæti. Hún var báru-
faldur hástéttanna — sem brotnaði I
frönsku byltingunni og hefir aldrei risið
að fullu aftur.
Stefan Zweig er þetta fullkomlega ljóst.
Hræringar þjóðfélagsins — sem ætíð
hljóta að verða rætur stærstu atburðanna
— fara ekki framhjá augum hans. En
hann er framar öðru meistari æfisögunn-
ar, rýnir einstaklingsins, og þess vegna
verður það María Antoinetta, persónu-
gerfingur aldarandans, sem kynnir okkur
söguna í höndum hans.
María Antoinetta er ekki létt og
skemmtHeg bók í þess orðs venjulegu
merkingu. En hún er meira en það, hún
er grípandi, þung og sterk eins og flóð-
bylgja, hörð og bitur eins og stál. Höfund-
inum tekst að sýna öll veðrabrigði mann-
legrar sálar — og þjóðfélagslegrar — frá
bjartasta skini og yfir í dimmasta skúr.