Morgunn - 01.06.1925, Page 52

4G
M ORGUNN
Rúm og tími.
Áður fyrri hafði heimsmyndin nokkuð ákveðin takmörk
í hugum manna. Jörðin var ekki ýkja mikið stærri en það,
sem augað eygði, og upp í himininn var auðsjáanlega heldur
ekki svo langt. Að vísu voru aðrir himnar þar fyrir ofan,
alt frá þremur og upp í tólf, eftir því sem trúarl>rögðin stað-
hæfðu. En fjarlægðin á milli þeirra var ekki álitin neitt gíf-
urleg. Alt var steypt í því móti, sem hugurinn vel gat gripið,
hvort sem var að ræða stærð eða smæð. Smæstu einingarnar,
atómin eða frumeindirnar, voru að vísu afar-litlar, en ekkert
ákaflega mikið minni en augað gat greint.
Fyrir öllum almenningi er það líka svo enn í dag, að
liann miðar heimsmynd sína algerlega við það, sem líkamleg
skynfæri eiga hægt með að greina, hugur liinna djörfustu
teygir sig kannske eitthvað xit yfir takmörkin, en þó oftast
ekki langt. Margir mælikvarðar eru auðvitað til á það, livað
menn kalla stórt eða smátt, en aðalmælikvarðinn er ])ó vor
eigin líkamsstærð. Yfirleitt finst oss það stórt, sem er stærra
en við sjálfir, og hitt smátt, sem er smærra.
Þessa takmörkuðu rúmshugmynd hafa nú nýrri tíma
náttúruvísindi þanið afskaplega út, bæði út á við og inn á
við, svo að í samanburði við nýju heimsmyndina er sú hin
gamla orðin litlu rýmri en sjónliringur frosksins í brunninum.
Sjálf jörðin reyndist við mælingu margfalt stærri en
menn liöfðu haldið. Tunglið, sem oss sýnist vera fest á him-
ininn að eins fáar mílur í burtu, er í raun og veru í 38 þús-
und metermílna fjarlægð (f m. = 10 km.), sem er 30 sinn-
um þvermál jarðarhnattarins. Sólin, sem sýnist vera jafnlangt
í burtu og tunglið, er í nær 400 sinnum meiri fjarlægð, og
svo er hún stór, að ef liún væri liol innan, gæti tungið gengið
í kringum jörðina innan í henni, jafnvel þótt fjarlægð þess
frá jörðinni væri helmingi meiri en hún er,