Saga - 1987, Blaðsíða 73

VIÐ RÆTUR KIRKJULEGS REGLUVELDIS Á ISLANDI
71
Prestum gefnar fyrirmyndir
í töflum 1-3 að framan eru dregnar saman helstu upplýsingar sem
skýrslur biskupanna veita um gæði kirkjubókhaldsins. Leynir sér
ekki að því hefur víða verið mjög ábótavant. Petta er ekki undarlegt
þegar haft er í huga að framan af höfðu sóknarprestar ekki við að
styðjast neinar beinar fyrirmyndir að því hvernig hanna skyldi bæk-
urnar;1 því hafa þeir orðið að þreifa sig áfram eftir bestu getu skv.
orðalagi tilskip ananna.
Frá hendi Ólafs Gíslasonar munu sóknarprestar ekki hafa fengið
neina almenna fyrirsögn um gerð kirkjubókanna. Er áður bent á að
biskup muni ekki hafa verið ýkja tilætlunarsamur um frágang þeirra.2
En skýrslur biskups votta að hann hefur stundum bent prestum á
það sem miður hafði farið að hans dómi. Einn þeirra sem biskup
áleit þurfa leiðréttingar við var sr. Jón Andrésson í Arnarbæli, „lidt
lærd [og] noget seenfærdig ... i sine Præstelige Forretninger." Par
sem ministerialbækur hans voru að sögn „uordentlig forfattede,
Vuste Jeg hannem, hvorledes hand skulde indrette."3 Ljóst er að á
yfirreiðum sínum hefur biskup áminnt marga um að betrumbæta
bókhaldið.
Það var þó fyrst að tilhlutan Finns Jónssonar að prestar fengu
stranga lexíu í þessum efnum. Frá og með yfirreið sinni um Árnes-
sýslu 1756 hafði biskup það fyrir reglu að láta ganga út til kennimanna
1 einstökum prófastsdæmum umburðarbréf þar sem rakið var lið fyrir
lið hið helsta sem honum þótti ábótavant í embættisfærslu þeirra.
Hvað umrætt tímabil áhrærir eru þessi umburðarbréf að meginstofni
samhljóða fyrsta bréfinu frá 1756 þótt þau sýni afbrigði í ýmsum
greinum eftir því hvað biskup áleit helst þurfa lagfæringar við í
hverju umdæmi um sig. Einn af þeim efnisliðum sem bréfin geyma
fjallar um kirkjubókhald. í Árnesbréfinu segir hér m.a.:
Fann ég ei nema hiá fáeinum Prestum Sýslunnar allar þær
uppábodnu Bækur so sem er. l...[hér kemur upptalning á
þeim þremur sem kveðið er á um í erindisbréfi handa biskup-
Lrn staðlað, dálkskipt form var ekki að tala fyrr en löngu seinna, þ.e. eftir 1815, sjá
Skrár um skjöl og bækur í Latidsskjalasafninu, 191-208.
2 Sjá aftanmálsgr. 14.
3 Þjskjs. KI-9 (1751-1752): Vísitasíuskýrsla Ó.G., 24/7 1751.