Saga - 2003, Blaðsíða 34

32
SIGURÐUR GYLFIMAGNÚSSON
það er ekki heldur hægt að gera frumrannsóknir fyrr en efnið
hefur verið þakið á einhvern hátt með yfirlitsriti. Yfirlitsrit eru
vissulega afrakstur frumrannsókna, en þau eru líka og ekki síð-
ur hjálpargögn og undirstaða frumrannsókna.42
Gaman hefði verið ef Gunnar hefði gefið sér tíma til að ræða þessa
staðhæfingu sem hann slær hér fram, svona óforvarindis, því mér
sýnist hún snerta sjálfan grundvöll fagsins. Ef yfirlitið er forsenda
frumrannsókna þá er ég hræddur um að sagnfræðingum sé mun
stærri vandi á höndum en ég hafði haldið í fyrstu. Ég hef nefnilega
talið að stórsögurnar (grand narratives) stjórni rannsóknarferli
fræðimanna á ómeðvitaðan og óæskilegan hátt.43 Ég hef hins veg-
ar aldrei látið mér til hugar koma að yfirlitsrit gerðu það nema
þannig að þau væru hluti af markmiði sagnfræðingsins; að koma
efni sínu inn í yfirhtsrit þýddi viðurkenningu og sigur. Yfirhtið er
í þessum skilningi hluti af neikvæðu og ósjálfstæðu ferli sagn-
fræðirannsókna, ferli sem einmitt stýfir aha fleyga hugsun. Ef
þessi fuhyrðing Gunnars fær staðist þá get ég ekki betur séð en að
þá fyrst verði þekkingarframleiðsla sagnfræðinnar bæði vélræn
og óspennandi. Hinu er þó ekki að neita að vangaveltur Gunnars
eru áhugaverðar og hrópa beinlínis á viðbrögð sagnfræðinga.
Stuttu síðar í greininni tekur Gunnar annað risastökkið þó svo
hann virðist reyndar draga í land jafnharðan aftur:
Sú kenning er til meðal sagnfræðinga og sagnfræðiheimspek-
inga að sagnfræðin búi ekki í frumrannsóknum fremur en hverju
öðru á ritferli sögurita, að það sé ævinlega hægt að búa til nýtt
og frumlegt verk á grundvehi nákvæmlega sömu staðreynda og
eldri verk hafa byggst á. Sumir halda því fram að það frumlega,
nýja og frjóa í sögu komi frá sagnfræðingnum og því samfélagi
sem hann býr í, og það getur nákvæmlega eins komið inn við
ritun yfirhtsverks eins og frumrannsóknar.44
Þessi skoðun er mjög athyglisverð og ég hygg að til þess að hún
gangi upp þá verði að hnykkja á hugmyndinni um „frumlega hugs-
un". Mér virðist hana skorta nánast undantekningarlaust í íslenskri
yfirhtshugsun. Þær hugmyndir Gunnars Karlssonar sem hér er
vísað til að framan væru sannarlega rök sem höfundar yfirlitsrita
42 Gunnar Karlsson, „Varnaðarorð um kristnisögu", bls. 149-150.
43 Sjá til dæmis: Sigurður Gylfi Magnússon, „Einsaga á villigötum?".
44 Gunnar Karlsson, „Vamaðarorð um kristnisögu", bls. 150.