Saga - 2003, Blaðsíða 230

228
RITDÓMAR
liggja fyrir um fjölda holdsveikra í landinu á þessum tímum en hins vegar
reyndi Jón Pétursson fjórðungslæknir að telja holdsveikisjúklinga á land-
inu árið 1768. Að hans mati voru þeir 280 manns eða 0,6% af þjóðiniu.
Rakin eru dæmi um ættlæga holdsveiki sem á sínum tíma hefur stutt þa
kenningu að veikin væri ættgeng en ekki smitsjúkdómur eins og síðar
varð ljóst. Þá er greint frá skyldum landlæknis varðandi eftirlit með
spítölunum en þær skyldur færðust síðar til fjórðungslæknanna eftir að
embætti þeirra voru stofnuð.
Höfundur færir okkur fram á 19. öldina í fjórða kafla bókarinnar. Þá
koma til skjalanna rannsóknir íslenskra lækna eins og Jóns Thorstensens
og nemanda hans, Jóns Hjaltalíns. Sá síðamefndi nam við Kílarháskóla og
lauk þaðan doktorsprófi með ritgerð um holdsveiki. í kjölfarið fólu
yfirvöld honum að fara í rannsóknarleiðangur til íslands og koma með
tillögur til úrbóta í málum holdsveikra og em niðurstöður hans mjög
athyglisverð lesning.
Raunvemlegar úrbætur í baráttunni við holdsveikina hófust í lok 19-
aldar en þá gegndi Schierbeck embætti landlæknis. Hann sýndi
málefnum holdsveikra mikinn skilning og hélt meðal annars til Noregs
árið 1884 til þess að kynna sér meðferð holdsveikra. Það var þó ekki fyrr
en á síðasta áratug aldarinnar að draga fór til tíðinda með rannsóknir a
holdsveikum Islendingum og högum þeirra. Fremstur í þeirri sókn var
danski læknirinn Edward L. Ehlers. Ehlers var heimskunnur braut-
ryðjandi á sviði holdsveikivarna og kom til íslands í tvígang, árið 1894 og
1895. Hann ferðaðist um allt land, taldi og skoðaði holdsveikisjúklinga og
vom meðal annars teknar myndir af þeim í heimildaskyni. í leiðöngrum
sínum taldi Ehlers að hér væm 158 holdsveikir einstaklingar árið 1895 en
sú tala átti eftir að breytast við endurskoðun Sæmundar Bjamhéðinssonar
yfirlæknis Holdsveikraspítalans en hann taldi að þeir hefðu í raun verið
237 árið 1896. Ehlers skrifaði upplýsingarit handa íslendingum árið 1895
um eðli holdsveikinnar. Það var síðan gefið út í 4000 eintökum í þýðingu
Sæmundar Bjamhéðinssonar og dreift á hvert heimili í landinu. í fimmta
kafla, sem hér er til umfjöllunar, em reifuð mál er vörðuðu undirbúning
að byggingu sjúkrahúss á íslandi sem skyldi þjóna landinu öllu, meðferð
þessara mála á Alþingi, drög að lagaboði um einangmn holdsveikra og
holdsveikinefnd Alþingis. Allt þetta, ásamt öðm, leiddi til þess að
ákveðið var að byggja holdsveikraspítala fyrir 60 sjúklinga í Laugamesi-
Greint er ítarlega frá aðdraganda og upphafi spítalareksturs í nútíma-
legum skilningi á íslandi í sjötta kafla. í skrifum sínum í Danmörku lýstl
Ehlers nokkrum hörmulegum tilfellum frá íslandi þar sem ungir og
aldnir höfðu smitast af holdsveikum sökum vanþekkingar á sjúkdómm
um og smitleiðum hans. Hann hvatti til þess að svipuð lög yrðu sett her
og í Noregi 1877 um einangmn holdsveikisjúklinga. Þá segir frá fjársöfn-
un dönsku Oddfellow-reglunnar og peningagjöfum frá Oddfello"''