Saga - 2003, Side 217

RITDÓMAR
215
kafla en aðalkaflamir eru tveir og þar er fengist við að leita svara við
rannsóknarspurningunum: Hverjar voru helstu orsakir mikils ungbama-
dauða í gamla íslenska samfélaginu og hvers vegna minnkaði hann svo
Qúkið á seinni hluta 19. aldar og fyrri hluta 20. aldar? Til þess að svara
þessu beinir höfundur einkum sjónum sínum að fjórum atriðum:
fæðugjöf ungbarna, menntun, aðbúnaði einstaklinga og félagslegri stöðu
fjölskyldna. Þetta er að sjálfsögðu skoðað í evrópsku samhengi um leið og
kynntar em helstu þróunarlínur samfélagsins á tímabihnu þannig að
rannsóknin verði samanburðarhæf.
Að sjálfsögðu em fyrri rannsóknir kynntar til sögunnar, bæði innlendar
og erlendar, auk þess sem nokkuð er fjallað um rannsóknir í þróunarlönd-
unum um þessi mál. Væntanlega er hugmyndin sú að hægt sé að fara til
baka í tíma með því að skoða þróunarlöndin í dag og skiptir þá htlu hvert
landið er. Kynning á íslenskum rannsóknum er á hinn bóginn fremur
snubbótt og þar virðist Loftur Guttormsson vera í mestum metum. Þar er
þó líka minnst á rannsóknir Gísla Gunnarssonar og Helga Þorlákssonar
en gagnrýni Helga á Loft er hvergi getið. Aðrir em ekki nefndir og sakna
ég þess sérstaklega að sjá ekki vísað til umfjöllunar Móniku Magnús-
dóttur (Sagnir 1997) sem þeim Olöfu og Lofti er þó vel kunn. Það sama er
uppi á teningnum varðandi erlenda fræðimenn en lítið er leitað út fyrir
þann einsleita htla hóp útvahnna fræðimanna sem unnið hafa saman í
rannsóknarverkefni á ungbamadauða í Evrópu. Af sænskum fræði-
mönnum fer Anders Brándström fremstur í flokki enda var hann aðal-
leiðbeinandi Ólafar í Umeá og hefur skrifað mikið um þetta efni. Loftur
og Brándström em ekki aðeins leiðbeinendur Ólafar við ritgerðarsmíðina
heldur einnig þeir sem hún vitnar helst til.
Til þess að svara spurningum um hvað orsakaði hinn mikla ungbama-
dauða og hvers vegna dró úr honum er gengið út frá því sem staðreynd
að konur á Islandi hafi almennt ekki haft börn á brjósti. Um þetta gmnd-
vallaratriði í rannsókninni hefur Ólöf hins vegar fáar heimildir og ræðir á
engan hátt þær heimildir sem greina frá brjóstagjöf og hinar sem gera það
ekki, heldur lætur sér nægja að vísa til Lofts (sbr. bls. 66 „It is indeed rela-
tively weh documented,," og tilvísun nr. 50 í 2. kafla, „see above ah,
Loftur Guttormsson"). Þeir sem til þekkja vita hins vegar að heimildir
Lofts um þetta atriði em ekki nægilega áreiðanlegar til alhæfinga og er
það mikiU ókostur við ritgerðina að ekki skuh leitað svara við slíkum
gmndvallarspurningum.
Ólöf hefur upplýsingar um ungbarnadauða allt aftur til 1770 en þá var
hlutfalhð um 30%, síðan hækkaði það vemlega á tímum Móðuharðind-
anna en lækkaði síðan niður í 20-25% á ámnum 1786-1820. Ungbama-
dauði jókst vemlega á ámnum 1820-1850 en þá dró aftur úr honum og
var hann sambærilegur á ámnum 1850-1870 við árin kringum aldamótin
1800. Eftir 1870 dró stöðugt úr ungbamadauðanum en einstaka sóttir