Saga - 2003, Blaðsíða 192

190
GUÐNITH. JÓHANNESSON
heldur breskra ráðamanna. Rétt er að þeir voru gramir út í eigin
stjórnvöld á þorskastríðsárunum en vegna þess að þeim fannst
þau ekki nógu hörð gagnvart Islendingunum gráðugu sem brytu
alþjóðalög og tækju frá þeim lífsbjörgina, eins og sumir þeirra
benda reyndar á í þáttunum. Eftir þorskastríðin börðust úthafs-
sjómennirnir hins vegar lengi fyrir því að fá bætur fyrir atvinnu-
missinn og þess vegna var skiljanlegt að þeir beindu ekki spjótum
sínum að íslendingum. Það hefði verið til einskis. „[Bjresku tog-
arasjómennirnir og núverandi þingmenn Hull og Grimsby [heyja]
enn þorskastríð," segir á hulstri utan um lokaþáttinn. „Andstæð-
ingurinn er annar. Hann er breska ríkisstjórnin."
Samanburður og heimildamat sýna líka að dráttarbátarnir áttu
alls ekki að reyna að sökkva varðskipum eins og fullyrt er í Síðasta
valsinum. Nú eru gögn á skjalasöfnum um þetta enn lokuð ytra en
fjölmargir breskir embættismenn og skipherrar sem komu við
sögu eru hér á einu máli. Þar að auki hefðu skipanir um svo gróf-
ar aðfarir augljóslega verið á skjön við stefnu breskra ráðamanna.
Þeir vissu vel að ef íslenskt skip sykki eftir árekstur við dráttarbát
(eða herskip) yrði samningsstaða þeirra miklu verri en áður. Is-
lensk stjórnvöld hefðu shtið stjórnmálasambandi og neitað öllum
viðræðum með þjóðina í vígahug að baki sér, Bretar hefðu átt
mjög erfitt með að verja gjörðir sínar á alþjóðavettvangi og
Bandaríkjamenn hefðu sagt að nú væri nóg komið; hagsmunir
Hull og Grimsby yrðu að víkja fyrir hagsmunum Atlantshafs-
bandalagsins. Harðir árekstrar sem breskir skipstjórar báru
ábyrgð á urðu vegna þess að skipstjórarnir óhlýðnuðust fyrir-
mælum. Harkalegustu ásiglingarnar, í maí 1976, leiddu alls ekki
til þess að breskir ráðherrar hrósuðu sigri heldur sáu þeir að þetta
„stríð" gætu þeir aldrei unnið. Tæpum mánuði síðar var þorska-
stríðunum lokið, með ótvíræðum sigri íslendinga.
Stundum má því setja spurningarmerki við þær fullyrðingar
sem koma fram í Síðasta valsinum. Þættimir sýna í raun vel kosti
og galla munnlegra heimilda en íslenskir sagnfræðingar hafa
hingað til ekki íhugað þær mikið.6 Erlendis hefur Oral History
6 Sjá þó Jón Guðnason, „Um munnlegar heimildir", Saga XXVII (1989), bls.
7-28. Sjá einnig Sigurð Gylfa Magnússon og Jón Jónsson, „Heimskuleg
spurning fær háðulegt svar. Orð og æði - minni og merking", Islenska
söguþingið 28.-31. maí 1997. Ráðstefnurit II. Ritstjórar Guðmundur J-