Saga - 2003, Blaðsíða 188

186
GUÐNI TH. JÓHANNESSON
Grunnsporin
Þættirnir vöktu verðskuldaða athygli þegar þeir voru sýndir á
Islandi og hlutu Edduverðlaunin. Fólk hafði greinilega gaman af
því að rifja upp þá æsilegu tíma þegar íslendingar áttu næstum
því í stríði við Breta, að því er mörgum fannst. Styttri gerð
þáttaraðarinnar hefur líka verið sýnd ytra, til dæmis í breska
ríkissjónvarpinu sumarið 2002. Þótt ýmsir þeirra sem voru í eld-
línunni og segja sögu sína í þáttunum hafi þegar gert það annars
staðar er mjög sennilegt að margar þessara munnlegu heimilda
hefðu glatast ef Síðasti valsinn hefði ekki verið saminn. Þá er feng-
ur að myndunum frá átakaárunum sem framleiðendur þáttanna
leituðu uppi, einkum í Bretlandi. Enginn vafi leikur á að mikil
vinna var lögð í verkið. Tæknileg úrvinnsla virðist til fyrirmyndar
og tónlistin í þáttunum fellur vel að efninu.
Þættirnir byggjast upp á viðtölum sem voru tekin á íslandi og
Englandi, auk eins viðtals í Bandaríkjunum. Togarasjómenn,
varðskipsmenn, freigátukapteinar, stjórnmálamenn, embættis-
menn og stjórnarerindrekar rifja upp ýmis atvik úr þorska-
stríðunum, segja skoðanir sínar og leggja mat á atburðarásina.
Nokkrir fræðimenn taka einnig til máls. I fyrsta þættinum er
sagt frá upphafi breskra togveiða hér við land árið 1889 og síðan
minnst á löndunarbannið sem breskir útgerðarmenn settu á ís-
lenskan togarafisk eftir að fiskveiðilögsagan var færð úr þremur
sjómílum í fjórar árið 1952. Frásögnin hefst svo fyrir alvöru með
fyrsta þorskastríðinu árið 1958 þegar fært var út í 12 sjómílur og
bresk stjórnvöld ákváðu að senda herskip á íslandsmið. í fyrsta
þætti er hka byrjað að segja frá öðru þorskastríðinu 1972-1973
þegar lögsagan var færð út í 50 mílur og klippurnar frægu komu
að góðum notum. Með þá sögu er haldið áfram í öðrum þætti en
síðasta þorskastríðið 1975-1976, það stysta en um leið það harð-
asta, er í fyrirrúmi. Sjónvarpsmyndir sem eru sýndar um leið og
menn segja frá árekstrum og háskaleik á báða bóga gefa þá til
kynna betur en nokkur texti spennuna og hasarinn á miðunum-
Oft er Síðasti valsinn eins og besta spennumynd. Sá galli er þó á
gjöf Njarðar að myndirnar eru ekki endilega frá þeim atburðum
sem verið er að lýsa hverju sinni. Auðvitað er ástæðan að miklu
leyti sú að þáttagerðarmennirnir gátu ekki gert annað en að nota