Ný saga - 01.01.1995, Qupperneq 8

Guðni Thorlacius Jóhannesson
1946 benti Kolbeinn Högnason, bóndi í
Kollafirði, svo á að síld hlyti að vera gengin í
fjörðinn vegna þess að óvenju mikið fuglager
væri á honum.1" Hinn 13. desember fór Ingvar
Pálmason með Jóhannesi Guðjónssyni, skip-
stjóra á vélbátnum íslendingi RE, til að at-
huga með síld á Sundunum við Reykjavík og
í Kollafirði hinum minni, en hann markast af
Brimnesi að norðan og Álfsnesi að sunnan.
Annars markast Kollafjörður af Kjalarnesi og
Seltjarnarnesi. Og þeir Ingvar og Jóhannes
fóru ekki erindisleysu:
Við leituðum á Sundunum og þegar við
komum inn á Kollafjörð var þar veggur af
stórhveli, þvert yfir fjörðinn. En fyrir innan
hvalavöðuna var ógrynni af sfld. Við létum
bátinn skríða hægt inn fjörðinn, settum svo
á fulla ferð og við það þaut sfldin um allan
fjörðinn, eins og sjórok væri.
Lögð voru átta stórriðin sfldarnet og þegar
farið var að vitja þeirra morguninn eftir voru
allar baujur sokknar utan ein sem maraði í
kafi. Aðeins náðust upp slitrur af þremur net-
um, hitt slitnaði undan þunga sfldarinnar.
Næstu daga lagði íslendingur önnur net, dró
þau upp jafnóðum og fékk daglega 60-90
tunnur. Þegar þetta fréttist ýttu aðrir útgerð-
armenn bátum sínum úr vör. Alls voru 18 bát-
ar á þessum veiðum í lok ársins." Fyrsta kast-
ið var sfldin seld til frystingar, til beitu og lítið
eitt til söltunar en strax bar á því að erfitt væri
að selja aflann. Hinn 19. desember samþykkti
bæjarstjórn Reykjavíkur samhljóða að leggja
áherslu á það við stjórnvöld að leiða yrði leit-
að til að hagnýta sfldina.12
Þess virtist greinilega þörf því daginn eftir
reyndi Einar Sigurðsson, skipstjóri á Aðal-
björginni frá Reykjavík, að veiða sfld með
botnvörpu í Kollafirði og gekk vel, enda vatn
grunnt og botn góður; í einum drætti fengust
70 tunnur. Tveimur dögum síðar fór Ingvar
Pálmason einnig á botnvörpuveiðar. Að öllu
jöfnu var það veiðarfæri bannað í landhelg-
inni, en Einar, Ingvar og nokkrir aðrir fengu
leyfi dómsmálaráðuneytis til veiðanna. Á að-
fangadag aflaði Einar svo vel að botnvarpan
sprakk, en þegar komið var til Reykjavíkur
með það af sildinni, sem náðist um borð, vildi
hins vegar enginn kaupa hana. Hann neyddist
til að sigla út á ytri höfnina og fleygja sfldinni
fyrir borð.13 Veiðar með botnvörpu voru svo
bannaðar aftur. Flestir sjómenn höfðu illan
bifur á þeim, sögðu að afli annarra hefði
minnkað vegna þess að við þær hefði sjór orð-
ið gruggugri.14
í ársbyrjun 1947 var sfldveiðum nær alger-
lega hætt í Kollafirði vegna þess að engin tök
virtust á að vinna aflann. Sfldarútvegsnefnd
hafði tekist að selja saltsíldarfarm til Svíþjóð-
ar (1.500 tunnur að sögn Alþýðublaðsins en
1.800 að sögn Tímans), en norska vetrarsfldin
var að koma á markaði og því litlar líkur á að
það tækist að selja meira. Þá virtist næg beita
vera til í landinu.15
Hinn 5. janúar 1947 héldu Síldarútvegs-
nefnd og Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
fund með eigendum hraðfrystihúsa, sfldar-
saltendum og sfldarútvegsmönnum. Á þeim
fundi var stungið upp á að flytja sfldina til
bræðslu norður á Siglufirði. Nefnd var skipuð
og hún ákvað að beina málinu til Sfldarverk-
smiðja ríkisins (SR) og atvinnumálaráðuneyt-
isins. Tveimur dögum síðar fengu SR heimild
atvinnumálaráðherra, Áka Jakobssonar, til
að kaupa sfld í Reykjavík á 30 krónur síldar-
málið (eitt mál er 150 lítrar eða u.þ.b. 135 kg)
að því tilskildu að nægilega mörg skip
fengjust til flutninganna norður fyrir 15 krón-
ur á mál. Ef flutningsgjaldið yrði hærra lækk-
aði verðið á síldinni sem því næmi.lf’
Þegar heimild ráðherra var fengin reyndi
stjórn SR að semja við Landssamband ís-
lenskra útvegsmanna, LÍÚ, um flutninga á
bræðslusíld norður en það tókst ekki.17 Síldina
varð hins vegar að flytja norður til að lands-
menn gætu gert sér mat úr henni. Verksmiðj-
ur syðra voru fáar og smáar og réðu ekki við
að vinna svo mikinn afla sem útlit var fyrir að
gæti fengist.
Landssambandið sat fast við sinn keip og
lausnin varð sú að SR réðu tvo menn, Haf-
stein Bergþórsson skipstjóra og Jón L. Þórð-
arson, útgerðarmann og stjórnarmann verk-
smiðjanna, til að kaupa sfld syðra og annast
flutningana norður. Gengið var frá samkomu-
laginu 9. janúar. Síðar var því lítillega breytt
þannig að þeir fengu í sinn hlut 2% af kaup-
verði fyrstu 30.000 málanna, svo l'/2% af því
sem aflaðist til febrúarloka og loks 1% eftir
það. Þeim var heimilt að fá skip til flutning-
6