Ný saga - 01.01.1995, Síða 48

/
Guðrún Asa Grímsdóttir
Að stofni og
efni stendur því
ættartölubók
séra Þórðar á
sama meiði og
Landnáma
Guðmundsson, hann lærði í Bremen og
Kaupmannahöfn, var rektor í Skálholtsskóla
1584-1588 og prestur í Hítardal 1590-1634.12
Móðir séra Þórðar var Guðríður, dóttir Gísla
Þórðarsonar (1545-1619) lögmanns er lengi
sat að Innra Hólmi og átti víða jarðeignir.
Móðir Gísla lögmanns var Jórunn, dóttir séra
Þórðar Einarssonar er haldið hafði Hítardals-
stað á tíð Ögmundar Pálssonar Skálholtsbisk-
ups. Hálfsystir Jórunnar í móðurætt var
Katrín Sigmundsdóttir, móðir séra Jóns Egils-
sonar er samdi Biskupaannála, líklega um
1605. Gísli Þórðarson lögmaður er talinn hafa
samið lagaritgerð um erfðir og nú benda
rannsóknir Eiríks Þormóðssonar og Stefáns
Karlssonar til þess að með hendi hans sé
frumrit Oddverjaannála í AM 417 4to.i:i Það
rit er einskonar veraldarkröníka er rekur
upphöf og höfðingja helstu þjóða heimsins,
svo og landnám íslands og sögu höfðingja
þess. Kröníkan er byggð á fjölmörgum ritum,
íslenskum og útlendum, og talin samin um
1580. Gísli lögmaður hafði átt í málum við
Herluf Daae höfuðsmann og lét af lögmanns-
dæmi uppúr því.14 Hugsanlega hefir séra
Þórður í Hítardal látið ævistarf Gísla lög-
manns, afa síns, hafa áhrif á sig og það ráðið
einhverju um að hann lét ekki til sín taka um
valdstjórn, en hélt sig sem heldri klerk í hér-
aði og skrásetti ættir og niðja íslenskra höfð-
ingja og jarðeignir þeirra frá landnámi til
samtíðar sinnar.
Séra Þórður var góðgiftur, kvæntur Helgu,
dóttur Árna Oddssonar lögmanns á Leirá, og
eru þau rómuð í annálum fyrir rausn og höfð-
ingsskap. Óþekktur rnaður orti erfiljóð um
séra Þórð og segir m.a.: „í bóklegum listum
menntamikill / marghygginn og furðudygg-
ur.“ í öðru erindi er því lýst að séra Þórður
var stórveitull, hefir honum brugðið í kyn til
móður sinnar, en eftir hana orti maður henn-
ar tregaþrungið erfiljóð sem rómar gjafmildi
hennar við þurfendur.15 í Fitjaannál segir um
þau Hítardalshjón:
Þau hjón bæði, séra Þórður og Helga, voru
hinir mestu höfðingsmenn, ör af fé, gjöful
og gestrisin. Þar var stórveizla haldin einu
sinni á hverjum vetri um jólatíma. í þá veizlu
voru boðnir allir helztu menn, sem í ná-
lægð voru. Stóð hún yfir heila viku. Hélzt
þeirra göfugu hjóna rausn og sómi allt til
dauðadags.16
Höfðingsskapur þeirra Hítardalshjóna hefir
komið fram í brúðkaupum barna þeirra. Guð-
ríði dóttur sfna giftu þau í Hítardal 1668 Jóni
yngra Vigfússyni sýslumanni, síðar Hólabisk-
upi, en þau bjuggu í fyrstu á Leirá sem var
eignarjörð Guðríðar, vafalaust móðurarfur
hennar.17 Séra Jón Ólafsson á Lambavatni á
Rauðasandi segir af eigin raun frá merkisdegi
Guðríðar og Jóns Vigfússonar á þessa leið í
ættartölubók:
Guðríður Þórðardóttir giftist anno 1668
Jóni yngra Vigfússyni, þeirra brúðkaup
heiðarlega haldið í Hítardal, þar gengu upp
að sögn heimamanna fjórar tunnur brenni-
vins að auk annars öls og sæmilegra útláta,
þar voru þau heiðurleg heiðurshjón frá
Skarði, Eggert Björnsson og Valgerður
Gísladóttir með tveimur sínum dætrum,
Guðrúnu eldri og Arnfríði, og var riðið í
burt föstudagskvöld (sá skrifar þetta er veit
og þar var nefndur heiðurlegra hjóna þén-
ari).
Og frá brúðkaupi Þorsteins sonar þeirra Hít-
ardalshjóna segir séra Jón á Lambavatni svo:
Þorsteinn Þórðarson erfði Hvol og Hjörts-
ey og fleiri jarðir eftir föður sinn, síra Þórð,
og giftist Arnfríði Eggertsdóttur á Skarði
og Valgerðar Gísladóttur. Og voru bæði
brúðkaup Björns Gíslasonar og Þorsteins
saman haldin anno 1675 26. septembris á
Skarði ... Þorsteinn settist að jörðu sinni
Hrafnabjörgum í Hörðudal... ,18
Það hefir verið ríkismanna brúðkaup þennan
haustdag á Skarði á Skarðsströnd, en brúðirn-
ar voru dætur Eggerts Björnssonar ríka sýslu-
manns á Skarði og konu hans Valgerðar
Gísladóttur lögmanns Hákonarsonar í Bræðra-
tungu. Einsog fram kemur í orðum séra Jóns
á Lambavatni var brúður Þorsteins Arnfríður,
en systir hennar, Guðrún eldri, var brúður
Björns Gíslasonar Magnússonar sýslumanns
á Hlíðarenda (Vísa-Gísla).19
Rausn þeirra Hítardalshjóna má skýra með
því að Hítardalur var öldum saman talinn
meðal bestu brauða landsins. Um staðarfor-
ráð þar var deilt þegar á 13. öld sem frá segir
í Árna sögu biskups enda staðurinn landmik-
ill og gott undir bú.2" Haustið 1642 vísiteraði
46