Ný saga - 01.01.1997, Síða 17

í læri hjá Komintern
sagði við Oman. Engu að síður er greinilegt af því efni
sem til er um þetta mál í Lenínskólaplöggum að þetta
samtal hefur gert útslagið.
32 Skjalasafn MFA. Andrés Straumland. Skrifað á
spássíu í stílabók úr Lenínskólanum.
33 I gögnum Andrésar eru bæði stílabækur og fjölrituð
blöð sem lýsa námsefni og námsaðferðum. Þótt ekki sé
hægt að slá þvf föstu að þetta sé allt efni vetrarins má
gera ráð fyrir því að það gefi nokkurn veginn rétta mynd
af því hvað menn lásu og ræddu.
34 Skjalasafn MFA. Andrés Straumland. Dagbók 1930.
35 Ekki er gott að segja hvers vegna Andrés hætti að
halda dagbók. Hugsanlegt er að honum hafi verið bent á
að það væri ekki til siðs í Lenínskólanum. Þó er líklegra
að amast hafi verið við þvf að hann héldi dagbók á ís-
lensku. A þessum tíma var rekinn áróður fyrir því í Sov-
étríkjunum að menn héldu dagbækur enda voru þær
leynilögreglunni kærkomin hjálp þegar þurfti að finna
eitthvað til að ákæra menn fyrir. Ef bornar eru saman
dagbækurnar tvær, má hæglega ímynda sér að Andrés
hafi veriö hvattur til að halda dagbók á skiljanlegu tungu-
máli og jafnframt að hann hafi gert sér grein fyrir því að
vissara væri að dagbókarfærslurnar endurspegluðu að-
e>ns „staðreyndir". Sjá um sovéskar dagbækur á þriðja
aratugnum: V. Garros o.fl., Intimacy anci Terror: Soviet
Oiaries ofthe I930’s (New York, 1995).
36 Skjalasafn MFA. Andrés Straumland. Dagbók 1931.
Islensk þýðing: „Heimsókn í hverfi verkamanna í
Ivanovo Voznessensk. Stórkostlegur staður. 10 þúsund
manns f hverfinu, þrjár stórar byggingar með 400 íbúð-
um. 140 smærri hús 40 fermetrar á mann. Eitt besta
barnaheimili sem ég hef séð 240 börn á aldrinunt 3 mán-
aða til 4 ára. Tvær 20 klukkustunda vaktir börnin voru
mjög hraustleg. Einu sinni í viku fara börnin í læknis-
skoðun. Ef einn f fjölskyldunni virðist hafa berkla er öll
fjölskyldan send í læknisskoðun. Skóli fyrir 300 börn í
byggingu."
37 Komintern 529-1-213, bls. 1-2.
38 Komintern 529-1-634, bls. 5-14, og 529-1-633, bls.
111-13.
39 Komintern 529-1-634, bls. 49-50.
40 Sama heimild.
41 Morten Jentoft, „Drpmmen om Blámyra. Historien
°m den forsvunne koloni", Einar Niemi (ritstj.), Pomor,
Noril-Norge og Nord-Russland gjennom tusen úr (Oslo,
1992). - Ola Sæther, „Nordmenn pá Murmankysten. En
■'orsk koloni i Russland", í sömu bók. Norðmönnununt
fækkaði nokkuð á þriðja áratugnum en meirihluti þeirra
virðist þó hafa látið sig hafa þau óþægindi sem hlutust af
heimsstyrjöld, byltingu og borgarastríði. Á fjórða ára-
tugnum voru margir fangelsaðir og sendir í útlegð. í
Rnnlandsstríðinu voru allir Norðmenn á Kolaskaga
fluttir til Kirjálalands og konur og börn nokkru síðar til
Arkhangelsk. Fáeinir sneru aftur til fyrri heimkynna eft-
lr aö heimsstyrjöldinni lauk en flestir samlöguðust og
dreifðust um Sovétrfkin. Sárafáir af afkomendum norsku
innflytjendanna eru mæltir á norsku, en þess eru þó
dæmi.
42 Komintern 529-1-634, bls. 14.
43 Sama heimild. „Iðnvæðingarlánið“ (zajm industri-
alizatsii) voru rfkisskuldabréf sem gefin voru út í þrígang
á fyrstu árum fjórða áratugarins. Opinberlega var hug-
myndin sú að almenningur styddi iðnvæðinguna með
frjálsum framlögum í formi skuldabréfakaupa. í raun
voru menn neyddir til að eyða hluta launa sinna í þessi
skuldabréf. Sjá Bolsliaia Sovetskaia Entsiklopediia 9
(Moskva, 1972), bls. 293.
44 Sama heimild. Hér er átt við samskonar skuldabréf og
til iðnvæðingarinnar sem menn voru látnir kaupa í því
skyni að afla fjár til þess að byggja upp varnir Sovétríkj-
anna (zajm oborony).
45 Sama heimild.
46 Komintern 529-1-630, bls. 112.
47 Eyjólfur Árnason var fæddur 1910. Hann var við ýmis
störf eftir að Sovétvist hans lauk. Hann starfaði síðustu
árin við bókasafn Dagsbrúnar meðal annars og mun eiga
mestan heiðurinn af því safni. Hann var alla tíð virkur
flokksmaður. Hann lést 1987. Þóroddur Guðmundsson
var fæddur 1903. Hann var atkvæðamikill í verkalýðsbar-
áttu bæði áður en hann fór til Sovétríkjanna og eftir að
hann kom aftur. Hann var verkalýðsleiðtogi á Siglufirði
um áratuga skeið og sat þar í bæjarstjórn frá 1934-58.
Hann sat einnig á þingi fyrir Sósialistaflokkinn frá 1942
til 1946. Þóroddur lést 1970. Andrés Straumland var
fæddur 1895. Hann var einkum þekktur fyrir störf sín í
þágu berklasjúklinga. Andrés var stofnandi SÍBS og
fyrsti forseti þess. Hann lést 1945. Eggert Þorbjarnarson
var fæddur 1910. Hann gegndi ýmsum trúnaðarstörfum
fyrir Kommúnistaflokkinn, Æskulýðsfylkinguna og Sósí-
alistaflokkinn eftir að starfsferli hans hjá Komintern
lauk. Hann var fyrsti forseti Æskulýðsfylkingarinnar.
Hann var framkvæmdastjóri Sósíalistaflokksins um
nokkurra ára skeið á sjötta áratugnum. Árið 1956 sótti
Eggert 20. þing Kommúnistaflokks Sovétríkjanna fyrir
hönd Sósíalistaflokksins. Þar flutti Khrusjov leyniræðu
sfna um glæpi Stalíns. Eggert frétti ekki unt ræðuna fyrr
en hann kom aftur heim og mun hún hafa orðið honum
þungt áfall. Seinna trúði hann sovéska sendiherranum
fyrir því að þótt sjálfur væri hann í einu og öllu sammála
sovétstjórninni og hlynntur afhjúpunum á glæpum
Stalíns, væri því ekki að neita að margir félagar í Sósí-
alistaflokknum teldu Khrusjov hafa gengið alltof langt
(Skjalasafn utanríkisráöuneytis Rússlands, 035-19-3-
124). Eggert lést árið 1989.
48 Sjá Komintern 529-1-636a um „konspírasjón" í KFI.
Einnig Komintcrn 531-1-213 og 531-1-215, bls. 16-21. Sjá
jafnframt neðanmálsgrein 11 hér að framan.
49 TKhSD 5-60-515 (skjöl miðstjórnar Kommúnista-
flokksins 1953-1991). Samtal 28.3.1968. Fyrirtækið var
Mars Trading c/o sent Ægir Ólafsson stýrði.
15