Ný saga - 01.01.1997, Page 27

Landnámið eftir landnám
að nýta nema gjöfulustu hlunnindin - lax- og
silungsveiði, varp og fuglatekju, sel og kóp -
þá hafa ekki endilega legið margar vinnu-
stundir að baki hverjum málsverði sem aflað
var. Sennilega bæði minni vinna og miklu til-
breytingarríkari en seinna varð, þegar matar
var aflað með þrálátu striti við heyskap, gegn-
ingar og sjóróðra. Enda mun það gilda nokk-
uð almennt allt fram til iðnbyltingar að land-
búnaður hafi verið vinnufrekur miðað við
vciðiskap eða aðra hlunnindanýtingu; hann
hafði það hins vegar fram yfir að leyfa fastari
byggð og margfaldan fólksfjölda. Þannig hef-
ur aðdráttarafl íslands ekki aðeins fólgist í því
að þar væri gott undir bú, heldur í því að ekki
þyrfti að hlíta búskapnum einum. Sama sjón-
armið hefur dreift frumbyggðinni um alla
hluta landsins, og síðar laðað landnema frá Is-
landi til Grænlands - og á Grænlandi frá
Eystribyggð norður í Vestribyggð.
Hins vegar sýna elstu fornleifar ekki annað
en bændabyggð, svo að fólk hefur - bæði á ís-
landi og Grænlandi - snemma lagt kapp á að
koma upp búskap í samræmi við hefðir sínar,
með mjólkurmat sem uppistöðu fæðunnar,
korn til hátíðabrigða og hlunnindin meira
sem búbót en aðalatvinnu. Má því telja víst að
landnámsmenn hafi látið sínum litla bústofni
fjölga nokkurn veginn eins og hann hafði
náttúru til. En varla er ofætlað að fjölda bú-
fjár megi að jafnaði tvöfalda á fimm árum.9
Tvöföldun á fimm árum myndi þýða hund-
raðföldun á röskum þrjátíu árum. Augljós-
lega þurfti það ekki að taka landnámsmenn
nema fáeina áratugi að koma upp öllum þeim
bústofni sem þeir kærðu sig um og réðu við.
í gróðursæld landnámsaldar hafa frávill-
ingar af sauðfé og geitfé sjálfsagt komist all-
vel af utan mannabyggðar og myndað villi-
hjarðir. Þær gátu kannski haft einhverja stað-
bundna þýðingu fyrir landnám í einstaka af-
skekktum byggðum. En um viðgang búfjár í
landinu í heild hefur villiféð litlu breytt, enda
hefur því vafalaust fjölgað miklu hægar en
þeim bústofni sem naut aðhlynningar manns-
ins. Ekki endilega af því að heyfóður og húsa-
skjól hafi verið fénu lífsnauðsyn - þó að það
væri að vísu betra en ekki. Heldur af því að
sauðkindin, upprunnin í suðlægum fjallalönd-
um, hefur náttúru til að bera alltof snemma á
vorin fyrir íslenskar aðstæður. Viðgangur
hennar er því mjög háður því að maðurinn
hafi vit fyrir henni um fengitímann.
Mynd 3.
Upprekstrarlönd
Brattahlíðarbænda.
Eiriksfjörður og
Búrfellið í baksýn.
Þótt kolefnistímatal
hafi vakið spenn-
andi efasemdir um
upphaf landnáms,
er það gjóskulaga-
tímatalið ásamt
ískjarnarannsóknum
á Grænlandi sem
að svo stöddu ber
tímatali landnáms-
aldar Ijósast vitni.
Þannig hefur
aðdráttarafl
Islands ekki
aðeins fólgist í
því að þar væri
gott undir bú,
heldur í þvi'að
ekki þyrfti að
hlíta búskapnum
einum
25