Ný saga - 01.01.1997, Side 28

Ný saga - 01.01.1997, Side 28
Helgi Skúli Kjartansson Úr því að landnámsmenn gátu komist af í landinu áður en bústofn þeirra fór að gefa af sér verulega matbjörg, þá hefðu þeir líka komist af í landinu þótt bústofninn hefði enginn verið Landnám „fyrir landnám“? Þegar við veltum vöngum um hugsanlegt „landnám fyrir landnám“, þá er víst nærtæk- ast að leggja í orðið þá merkingu að átt sé við eldra landnám en það sem Landnáma segir frá. Ekki bara að það landnám, sem fornritin lýsa, hafi hafist fyrir 874 (sem er í sjálfu sér vel líklegt), heldur að annað og eldra land- nám hafi farið á undan. Um hérvistir papa er að vísu naumast nokkur vafi, svo er Dicuilusi fyrir að þakka. En hafi þeir verið hér sem munkar og ein- setumenn án þess að efna til sjálfbærrar byggðar, þá er það ekki nema trúarbragða- túrismi og ekki fremur landnám en þrásetur nútímamanna í geimstöðvum geta talist land- nám í geimnum. Og nýnefndar rannsóknir á búfjárkynjum útiloka að norrænir landnemar hafi sótt bústofn sinn til papa eða einhverrar írskrar fjölskyldubyggðar sem þeim hafi fylgt. Þær vekja meira að segja efasemdir um þátt norrænna manna „vestan um haf“ í frum- landnámi íslands. Ef við fylgjum eftir skilgreiningunni á „landnámi" sem tilkomu búfjárhaldaranna, þá verður spurningin um „landnám fyrir land- nám“ að spurningu um varanlega innflytj- endabyggð án búfjár. Slík byggð var ekki utan við tæknilega möguleika norrænna manna. Úr því að landnámsmenn gátu komist af í landinu áður en bústofn þeirra fór að gefa af sér verulega matbjörg, þá hefðu þeir líka komist af í landinu þótt bústofninn hefði eng- inn verið. Óhjákvæmilegt virðist, eins og Landnámuhöfundar hugsa sér reyndar líka, að á undan landnáminu hafi farið könnunar- ferðir þar sem menn höfðu vetursetu á íslandi eins og Eiríkur rauði á Grænlandi síðar, og voru þá væntanlega háðir hlunnindum um mataröflun fremur en að þeir hafi flutt með sér birgðir til svo langs tíma - og á það ekki síður við um papana sælu. Ekki virðist ótrú- legt að einhverjir hafi prófað að taka upp fasta búsetu á þessu stigi, án búfjár. (Svona eins og Náttfari karlinn, ef við værum ekki hætt að trúa sögunni um hann.) Ef þar var um fjólskyldufólk að ræða, hvort sem það var nú norrænt eða keltneskt, þá mætti með réttu tala um landnám fyrir landnám. En erfitt er að giska á hvort slíkt átti sér stað í raun. Og hvaða áhrif það hafði þá á hið eiginlega land- nám, til dæmis hvort slíkir forverar í landinu gátu að einhverju marki skammtað aðgang að hlunnindunum, lagt bændabyggðinni til vinnuafl eða skipt máli fyrir hana á annan hátt. Framvinda landnáms Ég held reyndar að ólíkt meira sé upp úr því að hafa að velta fyrir sér hvað gerst hafi við hinn enda landnámsferlisins, það er að segja þegar innflutningi bústofnsins var að ljúka. Setjum okkur fyrir sjónir hvernig landið byggist smátt og smátt þegar fleiri og fleiri landnemahópar koma þangað með búfé sitt, allir leiðangrarnir með svipaðan útbúnað og undir það búnir að hefja nýtt líf algerlega á eigin spýtur. Eftir því sem fleiri eru komnir á undan, breytist samt aðstaða hinna nýkomnu, og eru aðalbreytingarnar þrjár. 1. Fyrst koma okkur í hug áhrif þess land- náms sem Landnámabók bindur athyglina við, það er að segja hvernig menn slá eign sinni á meira og meira af búskaparlandinu, og vakna þá spurningar um stærð upphaflegu landnámanna og um það hve virk yfirráð manna hafi verið yfir landi sem þeir höfðu helgað sér en ekki náð að nýta. Um það þýð- ir ekki að brjóta heilann í smáatriðum, enda breytti það kannski ekki svo gríðarmiklu. Jafnvel þótt fyrstu landnámsmönnunum hefði tekist að fá viðurkennt tilkall sitt til stórra landflæma, gátu þeir ekki séð sér hag í að halda þeim óbyggðum. Jafnvel eftir að heim- ili í landinu voru orðin miklu fleiri en þau 430 landnám sem talin eru í Landnámu, gat ekki verið erfitt fyrir nýkomna fjölskyldu að kom- ast yfir bújörð sem á seinni tíma mælikvarða væri bæði stór og góð. En auðvitað voru möguleikarnir á bústaðarvali að þrengjast smám saman á landnámstímanum. 2. Aögangur að gjöfulustu hlunnindum hefur væntanlega þrengst fyrr en aðgangur að búskaparlandi. Við vitum reyndar ekki hve snemma landnámsmenn náðu að helga sér slikar auðlindir sem viðurkennda einkaeign, en jafnvel þótt aðgangur að þeim héldist nokkurn veginn frjáls hlaut nýtingin í mörg- 26
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.