Ný saga - 01.01.1997, Side 44

Ný saga - 01.01.1997, Side 44
Hrefna Margrét Karlsdóttir # Mynd 11. Magnús Stephensen. Mynd 12. Frederík Chrístoffer Trampe greifi. Umbótamaðurinn Magnús Stephensen Þótt ekki finnist mikið af heimildum um ull- arvinnu fanga fyrir 1807, þrátt fyrir áhersluna á hana í öllum skrifum um tukthúsið, er kannski á því eðlileg skýring utan pennaleti starfsmanna. Skortur á ull virðist hafa valdið mestu um. Á sjötta áratugi 18. aldar gekk yfir landið harðindakafli sem olli svo miklum usla að jafnt menn sem skepnur féllu. Árið 1762 barst svo fjárkláðinn fyrri til landsins og tókst ekki að útrýma honum fyrr en tveimur ára- tugum síðar. í millitíðinni gaus Hekla árið 1766 og hlutust af mikil landspjöll og skepnu- fellir. Þegar framboðið jókst eftir að kláðinn rénaði var ullin svo dýr að tukthúsið hafði ekki efni á að kaupa hana að neinu marki.46Á þessu átti eftir að verða breyting. Frá árslok- um 1807-10 jókst ullarvinna jafnt og þétt. í desember 1807 voru tvær konur skráðar spinnandi samhliða fataviðgerðum. í lok árs 1809 voru einungis þrír til fjórir fangar skráð- ir í vinnuskrár og höfðu allir fulla vinnu við að spinna ull en einnig hamp og hör, auk þess sem konur sáu um fataviðgerðir, þvotta, þrif og eldamennsku.47 Það sama er upp á ten- ingnum þá mánuði 1810 sem vinna er skráð. Fangar voru fáir og sumir unnu einnig við verkefni sem falla undir ýmislegt, eða „Ad- skilligt hiemme arbeide" eins og það nefnist í skránni, ásamt því að tilraun var gerð með prjónaskap, en stóð stutt.48 í tukthúsinu voru til áhöld til ullarvinnu, rokkar og þess háttar, en einnig voru þar tveir vefstólar49 sem virðast hafa staðið ónotaðir öll árin. Að minnsta kosti er aldrei tekið fram að unnið sé sérstak- Iega á þeim eins og gert var þegar spunnið var eða prjónað. Telja má fullvíst að aukin ullarvinna sé til- komin vegna áhrifa frá Magnúsi Stephensen, en hann skrifaði rentukammeri 1808 um ýms- ar nýjungar sem hann taldi nauðsynlegt að hrinda í framkvæmd á þessum harðindaárum og lagði einnig til endurbætur á rekstri fang- elsisins.5" Rentukammerið samþykkti margar af hugmyndum Magnúsar og þar má finna ýmislegt sem tengist vinnu fanga, til dæmis um að tekin yrði upp netagerð.51 Þegar Magn- ús var laus við Trampe stiftamtmann síðla sumars 1809 tók hann til hendinni í fangelsis- málunum. Nú var hann æðsta yfirvaldið í landinu og þann 4. október 1809 samþykkti stjórnarnefndin tillögur hans um endurbætur innan fangelsismúranna. Reglur Magnúsar snerust fyrst og fremst um vinnubrögð, aga og fæði fanganna. Allt var nú sett í fastari skorð- ur og fangelsisbragur varð fastmótaðri. Til að mynda var algjörlega tekið fyrir útleigu á föngum og máttu þeir engin samskipti hafa við neinn utan veggja „Múrsins". Þar var einnig kveðið á um breyttan vinnutíma, en fangar skyldu vinna frá kl. sjö á morgnana til hádeg- is og svo aftur frá kl. tvö til kl. níu að kveldi. Áður hafði vinnutíminn verið frá kl. sex að morgni til hádegis og svo frá kl. tvö til átta að kveldi. Kveðið var á um skipulegri vinnutil- högun innan veggja fangelsisins. Konur áttu að sjá um þrif og matseld og spinna og prjóna þess á milli, karlmenn skyldu spinna hamp og ríða net og átti fangavörður að hafa vakandi auga með þeim á meðan. Einnig var tekið fyr- ir það að fangar sæktu lyf. Skyldi ráðsmaður gera það sjálfur gegn aukaþóknun. Óvin- sælasta nýjungin var samt hrossakjötsátið, en það var „skylda ráðsmanns . . . að kaupa tvö til þrjú afsláttarhross, salta kjötið af þeim og nota til matar handa föngunum.“ Sérstaklega var tekið fram í reglum þessum að á miðviku- dögum og laugardögum mættu fangar „ein- ungis neyta hrossakjöts.“ Ráðsmaður og fangavörður skyldu gæta þess vel að fangar neyttu „einskis annars þessa tvo daga vikunn- ar og ... [lykju] því, sem þeim . . . [væri] skammtað.“ Það má kannski benda á í fram- hjáhlaupi að það voru hinir taglstýfðu reið- skjótar Jörundar hundadagakonungs sem fyrstir lentu í pottum tukthússins. Auk þessa átti að fylgjast með samskiptum kynjanna innan veggja fangelsisins og halda við kristi- legu uppeldi með því að fylgja föngunum til kirkju á sunnudögum.52 Athyglisverðasta nýjungin var netagerðin. Bæði í apríl og maí 1810 voru riðin net.Mí>etta voru þó ekki síldarnet eins og rentukammer stakk upp á heldur þorska- og hrognkelsanet enda meiri þörf fyrir þau þar sem síldin var einungis notuð í beitu og ekki eins staðbund- in og hinar tegundirnar. í reglum sínum talar 42
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.