Ný saga - 01.01.1997, Side 63

Ný saga - 01.01.1997, Side 63
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? húsbændum sínum. En hafi kirkjubændur bú- ist við skjótfengnum gróða af tíundinni, hefur sú von þeirra brugðist. Elsta heimild um upphæð tíundar er senni- lega frá 1232. Pað ár hét Magnús Gissurarson Skálholtsbiskup því fyrir sína hönd og eftir- manna sinna að greiða helming eins fjórðungs tíundar sinnar til vígslufarar erkibiskupsefnis og útlausnar pallíums, en svo nefndist emb- ættistákn hans.29 Upphæðin nam 24 hundruð- um á landsvísu, og hefur biskupstíund þá ver- ið 192 hundruð (kýrverð).30 Par sem heildar- upphæð tíundar skiptist í fjóra jafna hluta, hljóta kirkjutíund og preststíund að hafa ver- ið hvor um sig sömu upphæðar. Nálægt alda- mótunum 1200 hafði fyrirrennari Magnúsar, Páll Jónsson (1195-1211), látið telja hve marga presta þörf væri fyrir í biskupsdæminu, og reyndust þeir vera 290, en kirkjurnar 220 sem þeir skyldu þjóna.31 Hér var trúlega átt við alkirkjur, þar sem messuskylda var hvern löghelgan dag. Ef tíundinni, 192 hundruðum, er jafnað niður á kirkjurnar, koma 105 álnir (um 0,9 kýrverð) í hlut hverrar. I reynd var þetta ekki alveg svona einfalt. Biskupar áttu það til að breyta tíundarum- dæmum, færa tíund frá einni kirkju til annarr- ar, stundum til að refsa kirkjubónda fyrir van- rækslu hans eða til að styrkja fátækari kirkju, og hálfkirkjur (þar sem messuskylda var að- eins annan hvern helgan dag) fengu yfirleitt tíund heimamanna en ekki sóknarkirkjan. Marktækara er að athuga preststíundina. Ef henni er deilt jafnt niður, fær hver prestur 79 álnir (0,7 kýrverð). Petta var ekki nema brot af tíðakaupi presta sem þeir áttu að fá fyrir fulla þjónustu.32 í heimildum frá dögum Magnúsar biskups kemur fram að prestslaun voru þá fjórar merkur eða 192 álnir sem voru rúmlega hálft annað kýrverð.33 í kristinna laga þætti Grágásar, sem að stofni til er frá fyrri hluta 12. aldar, er gert ráð fyrir enn hærri launum til presta, allt að tólf mörkum.34 Þá hefur að líkindum verið ætlast til að þeir þjónuðu við fleiri en eina alkirkju í héraði, þó tæplega fleiri en tvær því að oftar en tvisvar mátti prestur ekki messa sama dag. Nokkrum áratugum síðar, í lok 13. aldar, var biskupstíundin í Skálholtsumdæmi, og þá um leið kirkju- og preststíund, komin upp í Mynd 5. Kristshöfuð frá Ufsum i Svarfaðardal i rómönskum stil. Liklega frá 11. öld. 280 hundruð.35 Enn var tíundin samt fjarri því að duga fyrir útgjöldum. Frá lokum 14. aldar er til mikið safn mál- daga um eignir og tekjur kirkna í Skálholts- biskupsdæmi.36 Við lauslega athugun á úrtaki safnsins kemur í ljós að tíundartekjur hverrar kirkju hafa að jafnaði verið um 70 álnir og undantekning að þær færu yl'ir 120 álnir (eitt kýrverð).37 Af þessu má sjá að hvorki kirkju- né preststíund var höfðingjum nein sérstök auðsuppspretta. Ef ekki hefðu komið til aðr- ar tekjur eins og arður af stofnfé og gjafir, hefðu margar kirkjur verið þungur baggi á bændum. Á 15. öld drógust tíundartekjurnar saman bæði vegna versnandi árferðis en ekki síður sökum þess að æ fleiri jarðir komust í eigu kirkjulegra stofnana og urðu við það skatt- frjálsar. Að lokum sá Skálholtsbiskup sig knú- inn til að gefa út þau fyrirmæli á prestastefnu í júní 1479 að framvegis skyldi greiða i'ulla tí- und af þeim jörðum sem komist hefðu undir dómkirkjuna og hverja aðra kirkju og klaust- En hafi kirkju- bændur búist við skjótfengn- um gróða af tíundinni, hefur sú von þeirra brugðist 61
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.