Ný saga - 01.01.1997, Page 63

Ný saga - 01.01.1997, Page 63
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? húsbændum sínum. En hafi kirkjubændur bú- ist við skjótfengnum gróða af tíundinni, hefur sú von þeirra brugðist. Elsta heimild um upphæð tíundar er senni- lega frá 1232. Pað ár hét Magnús Gissurarson Skálholtsbiskup því fyrir sína hönd og eftir- manna sinna að greiða helming eins fjórðungs tíundar sinnar til vígslufarar erkibiskupsefnis og útlausnar pallíums, en svo nefndist emb- ættistákn hans.29 Upphæðin nam 24 hundruð- um á landsvísu, og hefur biskupstíund þá ver- ið 192 hundruð (kýrverð).30 Par sem heildar- upphæð tíundar skiptist í fjóra jafna hluta, hljóta kirkjutíund og preststíund að hafa ver- ið hvor um sig sömu upphæðar. Nálægt alda- mótunum 1200 hafði fyrirrennari Magnúsar, Páll Jónsson (1195-1211), látið telja hve marga presta þörf væri fyrir í biskupsdæminu, og reyndust þeir vera 290, en kirkjurnar 220 sem þeir skyldu þjóna.31 Hér var trúlega átt við alkirkjur, þar sem messuskylda var hvern löghelgan dag. Ef tíundinni, 192 hundruðum, er jafnað niður á kirkjurnar, koma 105 álnir (um 0,9 kýrverð) í hlut hverrar. I reynd var þetta ekki alveg svona einfalt. Biskupar áttu það til að breyta tíundarum- dæmum, færa tíund frá einni kirkju til annarr- ar, stundum til að refsa kirkjubónda fyrir van- rækslu hans eða til að styrkja fátækari kirkju, og hálfkirkjur (þar sem messuskylda var að- eins annan hvern helgan dag) fengu yfirleitt tíund heimamanna en ekki sóknarkirkjan. Marktækara er að athuga preststíundina. Ef henni er deilt jafnt niður, fær hver prestur 79 álnir (0,7 kýrverð). Petta var ekki nema brot af tíðakaupi presta sem þeir áttu að fá fyrir fulla þjónustu.32 í heimildum frá dögum Magnúsar biskups kemur fram að prestslaun voru þá fjórar merkur eða 192 álnir sem voru rúmlega hálft annað kýrverð.33 í kristinna laga þætti Grágásar, sem að stofni til er frá fyrri hluta 12. aldar, er gert ráð fyrir enn hærri launum til presta, allt að tólf mörkum.34 Þá hefur að líkindum verið ætlast til að þeir þjónuðu við fleiri en eina alkirkju í héraði, þó tæplega fleiri en tvær því að oftar en tvisvar mátti prestur ekki messa sama dag. Nokkrum áratugum síðar, í lok 13. aldar, var biskupstíundin í Skálholtsumdæmi, og þá um leið kirkju- og preststíund, komin upp í Mynd 5. Kristshöfuð frá Ufsum i Svarfaðardal i rómönskum stil. Liklega frá 11. öld. 280 hundruð.35 Enn var tíundin samt fjarri því að duga fyrir útgjöldum. Frá lokum 14. aldar er til mikið safn mál- daga um eignir og tekjur kirkna í Skálholts- biskupsdæmi.36 Við lauslega athugun á úrtaki safnsins kemur í ljós að tíundartekjur hverrar kirkju hafa að jafnaði verið um 70 álnir og undantekning að þær færu yl'ir 120 álnir (eitt kýrverð).37 Af þessu má sjá að hvorki kirkju- né preststíund var höfðingjum nein sérstök auðsuppspretta. Ef ekki hefðu komið til aðr- ar tekjur eins og arður af stofnfé og gjafir, hefðu margar kirkjur verið þungur baggi á bændum. Á 15. öld drógust tíundartekjurnar saman bæði vegna versnandi árferðis en ekki síður sökum þess að æ fleiri jarðir komust í eigu kirkjulegra stofnana og urðu við það skatt- frjálsar. Að lokum sá Skálholtsbiskup sig knú- inn til að gefa út þau fyrirmæli á prestastefnu í júní 1479 að framvegis skyldi greiða i'ulla tí- und af þeim jörðum sem komist hefðu undir dómkirkjuna og hverja aðra kirkju og klaust- En hafi kirkju- bændur búist við skjótfengn- um gróða af tíundinni, hefur sú von þeirra brugðist 61
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Ný saga

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.