Ný saga - 01.01.1997, Blaðsíða 73

Jón Viðar Sigurðsson
Konur og kvennarán
á íslandi á 12. og 13. öld
Ærið fögur er mær sjá og
munu margir þess gjalda.
ANNIG ER HALLGERÐUR LANGBRÓK
kynnt til Brennu-Njáls sögu' Það eru
engin nýmæli að karlmenn hafi gold-
ið fegurðar kvenna dýrum dómum, jafnvel
með lífi sínu. Fagrar konur hafa oft ruglað
dómgreind karla og stundum það mikið að
þeir hafa rænt þeim í örvæntingu sinni.
Kvennarán eru þekkt í flestum samfélögum
og hafa margsinnis verið upphaf stórátaka.
Frægasta styrjöld fornaldar, Trójustríðið,
hófst eftir að París hafði numið Helenu hina
fögru á brott. Samkvæmt Heimskringlu var
Hákon jarl afkastamesti kvennaræningi
Norðurlanda á miðöldum. Á efri árum sínum
varð hann „ósiðugr um kvennafar“ og lét
taka dætur voldugra manna í Þrændalögum
og flytja til sín, „lá hjá“ þeim í eina viku eða
tvær og sendi þær síðan heim.2 Af óskiljanleg-
um ástæðum mislíkaði frændum kvennanna
þetta og þegar Ólafur Tryggvason kom með
her til Þrændalaga neituðu Þrændur að veita
Hákoni lið gegn Ólafi! Hákon varð því að
flýja og var að lokum drepinn af þræli sínum,
eins og frægt er orðið. íslenskir höfðingjar á
þjóðveldisöld voru á engan hátt eftirbátar er-
lendra kynbræðra sinna á þessu sviði. í eftir-
farandi greinarstúf er ætlunin að athuga frá-
sagnir af sjö kvennaránum í Sturlunga sögu
og tengja þær við pólitíska þróun 12. og 13.
aldar.
Sjö kvennarán
Sturlu saga segir að um 1160 hafi hinn aldraði
prestur Þorgrímur og hans „væna“ kona Álof
komið á Staðarhól til goðans Einars Þorgils-
sonar. Vænleiki Álofar hafði slík áhrif á einn
af heimamönnum Einars, Hall Þjóðólfsson,
að hann tók hana frá manni sínum og „kvað
þat aldri skyldu lengr, at gamall maðr flekk-
aði svá væna konu“. Einnig rændi Hallur
Mána, hesti Þorgríms, sem var „allra hesta
beztr“. Af skiljanlegum ástæðum brást Þor-
grímur „illa við“ þessu og fór á fund goðans
Hvamm-Sturlu og sagði sér „ger svívirðing“
og bað hann hjálpar. Sturla tók vel í málaleit-
an Þorgríms og „kvað eigi sýnast mikil-
mennsku í slíku, en kvað Einar þat illa
gera at veita vandræðismönnum á leið fram
ok leggja þar við virðing sína.“ Skömmu síðar
sendi Hvamm-Sturla flugumann til að drepa
Hall. Tilræðið mistókst og nokkru síðar fór
Álof suður í Hvamm og „tók“ Þorgrímur við
henni. Nokkru síðar bað Hvamm-Sturla Þor-
grím athuga hvort hann gæti ekki náð hesti
sínum. Þorgrímur fór þá í Saurbæ, sat um
hestinn og náði honum í drífuéli.3
Prestssaga Guðmundar góða greinir frá því
að um 1170 hafi Páll Þórðarson og Sveinn
Sturluson farið fjölmennir til Helgafells og
„tekið“ Hallgerði Runólfsdóttur og Valgerði
dóttur hennar.4 Öllu ítarlegar og á nokkuð
annan veg er greint frá þessum atburðum í
Sturlu sögu. Þar hefst frásögnin á lýsingu á
mannkostum goðanna og bræðranna Snorra
og Páls Þórðarsonar í Vatnsfirði. Þeir voru
hinir „mestu höfðingjar. Páll var allra manna
vænstr ok gerviligastr, en Snorri var lítill maðr
ok vænn og forvitri ok skörungr mikill.“ Páll
kom að máli við bróður sinn og sagðist vilja
fara suður til Helgafells og „taka brott“ Hall-
gerði Runólfsdóttur prests og eiginkonu
Ólafs Sölvasonar prests. Hún var „kvenna
vænst ok merkiligust ok mestr skörungr at
öllu.“ Snorri lagðist gegn þessum áformum og
Fagrar konur
hafa oft ruglað
dómgreind karla
og stundum
það mikið að
þeir hafa rænt
þeim í örvænt-
ingu sinni
71