Ný saga - 01.01.1997, Page 83

Margrét S. Björnsdóttir
Er tíðinda að vænta af
íslensku flokkakerfi?
IN AF MIKILVÆGARI SPURNINGUM
íslenskra stjórnmála í dag er sú, hvort
líklegt sé að samstarfs- eða samein-
ingartilburðir A-flokkanna, Þjóðvaka og
Kvennalista muni bera ávöxt í þingkosning-
unum 1999. Slíkar tilraunir eru ekki nýlunda í
íslenskum stjórnmálum, en hafa til þessa mis-
tekist. Allt frá árinu 1984 hefur höfundur
þessarar greinar tekið þátt í margs konar póli-
tísku starfi sem hafði að markmiði aukna
samvinnu íslenskra vinstri flokka. Oftast með
litlum árangri. Reynsla höfundar er að þar
voru oft erfiðastir viðfangs persónulegir hags-
munir þeirra sem atvinnu höfðu af stjórnmál-
um eða nutu góðs af sínum flokki með öðrum
hætti. Fleira kom þó að sjálfsögðu til.
Hér verður sett fram sú fullyrðing að í dag
séu aðrar og hagstæðari aðstæður en áður.
Þær aðstæður verða raktar og dregin sú álykt-
un að árið 1999 verði til nýtt forystuafl í ís-
lenskum stjórnmálum.
Sagan
Flestir íslenskir stjórnmálaflokkar eiga rætur
að rekja til fyrri hluta aldarinnar og hafa ráð-
ið för í íslenskum stjórnmálum síðan. Þeir
flokkar sem hafa verið stofnaðir flokkakerf-
inu til höfuðs hafa allir mátt lúta í lægra haldi.
Þeir sem starfað hafa innan stjórnmála-
flokkanna vita hversu fáir bera þar uppi allt
starf, hversu fáir ráða fyrir þeim, hversu
óburðugir flokkarnir eru að innri gerð,
stefnumörkun ómarkviss og hversu veikir
þeir eru fyrir þrýstingi hagsmunahópa. Ég hef
því lengi undrast hversu lífseigir þeir eru í
höfðum kjósenda og hversu kjósendur, sem í
einum eða tvennum kosningum gefa nýjum
flokkum atkvæði sitt, eru fljótir að hrökkva til
baka í fjórflokkakerfið.
Þeir l'lokkar sem reynt hafa að bjóða
flokkakerfinu byrginn síðastliðin þrjátíu ár
hafa einkum verið Samtök frjálslyndra og
vinstrimanna, Bandalag jafnaðarmanna,
Kvennalisti, Borgaraflokkur og Þjóðvaki.
Allir þessir flokkar höfðu á sínum tíma fullt
eins marga virka félagsmenn og hinir hefð-
bundnu flokkar. Þeir höfðu ekki síður hæfa
forystumenn en þeir, jafn vel (eða illa) út-
færðar stefnuskrár, en samt tókst þeim ekki
að festa rætur til lengdar.
Þetta er þeim mun merkilegra sem íslensk-
ar kosningarannsóknir hafa sýnt að stór og
vaxandi hluti kjósenda heldur ekki tryggð við
einn flokk heldur flakkar á milli flokka.
Aðlögunarhæfni „gömlu”
flokkanna
Ein skýring kann að vera sú að hefðbundnu
Ilokkarnir hafa sýnt mikla aðlögunarhæfni. I
fyrsta lagi enda „nýju“ flokkarnir iðulega sinn
feril með því að helstu forystumenn þeirra
ganga til liðs við gömlu flokkana. Helstu for-
ystumenn Þjóðvarnarflokksins gengu til liðs
við Alþýðubandalagið, forystumenn Samtaka
frjálslyndra og vinstrimanna skiptu sér upp á
milli A-flokkanna, tveir þingmenn Bandalags
jafnaðarmanna gengu í Alþýðuflokkinn, hluti
þingmanna Borgaraflokksins gekk í þing-
flokk Sjálfstæðisflokksins og nú síðast hafa
þingmenn Þjóðvaka stofnað nýjan þingflokk
með Alþýðuilokknum.
í öðru lagi hafa gömlu flokkarnir iðulega
tekið upp mál nýju flokkanna og gert þau að
sínum. Þjóðvarnarflokkurinn hafði á sjötta
áratugnum áhrif á aðra flokka langt umfram
þingstyrk hans, tilvist flokksins herti and-
stöðu gegn hernum bæði í Alþýðuflokki og
Framsóknarflokki. Kerfisgagnrýni og gagn-
rýni Bandalags jafnaðarmanna á hvers kyns
81