Birtingur - 01.01.1959, Síða 40

ytri myndar, hafi minnkað til muna. og sums staðar horfið, er önnur
mótstaða komin í hennar stað: krafan um hrynjandi forms og lita,
þörfin fyrir samræmi.
Iíinum unga málara er gefið frelsi til þess að umgangast form þau, er
hann hittir fyrir utan sig eða á strigafletinum, ekki til þess að níðast
á þeim eða afskræma þau, heldur til þess að þau gangi betur til sam-
fylgdar við sköpunarviðleitni hans. Listaverkið verður því í augum
hans viðkvæm smíð, sem hefur samræmið að æðsta takmarki. Enda er
náttúran fyrst og fremst stór og margbrotinn smíðisgripur fyrir sjónum
hans. Þegar málarinn stendur fyiir framan hana, fjarblátt fjall, mosa-
vaxinn stein, knipplinga laufblaðs, dularfulla ásýnd mannsins, eru áhrif-
in sem hann verður fyrir af henni fyrst og fremst byggingarlegs eðlis.
Til þess að láta formin eða litinn tala eða rétta út hendur sínar af flet-
inum, til að grípa í þá sem leið eiga fram hjá, verða grip þeirra að vera
í samræmi við önnur álíka, sem aldrei láta okkur í friði á ferð okkar um
heiminn.
Enda þótt Iíkingunni hafi verið svipt yfir á baksviðið, hefur henni ekki
verið afneitað. Hún er meira að segja höfð í hávegum í sumum greinum
myndlistar, en þá jafnan meira undir sama sjónarhorni og í skáldskap
eða Ijóði, en birtist síður sem bein eftirmynd. En líking og eftirmynd
eru ekki hið sama, þótt þær hafi birzt þannig í myndlist undangenginna
alda. Vissulega getur líkingin dýpkað og skýrt, bakvið hana liggja oft
þau sannindi, sem við komumst ekki beint að og hún er ein fær um að
tjá. Fjallið hefur á sér mynd sofandi konu, í steinfléttu hvílir hvítur
engill, í skýi er saknandi mannshreyfing. I stað þess að sýna konuna
notar málarinn einsog skáldið form fjallsins, til þess að sýna hvíld
engilsins bregður hann upp mýkt flúrsins á steininum, skýið túlkar
betur flug saknaðarins en mannsmyndin. Það sem skírskotað er til,
er miklu ferskari efniviður en arfteknar fyrirmyndir síðaldanna. Þannig
er minni hætta á að líkingin detti dauð til jarðar.
Manni sem vanizt hefur að ganga boginn finnst það mestu öfgar að
ganga beinn. Sumt af því, sem virðist vera einna fjarstæðukenndast
í kenningum nútímamyndlistar og hvað mestum örðugleikum veldur við
allar skýringar á henni, er í raun ákaflega eðlilegt. Stundum þarf ekki
annað en rýna nógu langt aftur í tímann svo maður sjái, að hvössustu
kjörorð nútímalistar og þau sem stinga hvað mest í óvön eyru, hefðu
þá verið talin eins sjálfsögð og sólskinið. Hvað getur virzt sanngjarnari
og réttlátari krafa en að nota hreina liti, að skilja að mynddúkurinn
er flatur og að maðurinn er lifandi vera, gædd því fram yfir önnur
spendýr að hugsa, en ekki skynlaus skepna eða dauð vél. Nútímalist,
þetta voðalega orð í eyrum margra, er í stuttu máli í rauninni ekki annað
en þetta.
38 Birtingur