Vera - 01.02.2002, Qupperneq 51

voru börn oft nefnd nöfnum dáinna systkina sinna, eða
fengu jafnvel sama nafn og eldra systkini sem enn var á lífi,
þar sem nauðsynlegt virtist vera að sum nöfn héldust i ætt-
inni og skipti þá litlu máli með hvaða hætti. Þar sem börn
voru svona ómerkileg fyrirbæri var iðulega komið alveg sér-
lega illa fram við þau og þeim var misþyrmt fyrir litlar sakir.
Með iðnbyltingunni komst sá háttur á að nota litlu ódýru
starfskraftana í verksmiðjunum og þurfti víst lítið að hafa
áhyggjur af uppreisnaranda eða kröfum um launahækkanir.
An þess að ég ætli að velta mér frekar uppúr ömurlegum að-
búnaði barna, þá finnst mér ástæða til þess að koma þessu
að til þess að skýra betur afhverju Jane Austen skrifaði litið
um börn og móðurhlutverkið og ekki neitt um konur sem
langaði til að sinna því. Það hlýtur jú að skipta máli hvaða
Stöðu börn hafa í samfélaginu á hverjum tima, og Austen var
áberandi mikið meðvituð um statusa í samfélaginu. Þannig
að meiningin er sú að sýna fram á samhengi þarna á milli.
Kaflaskipti
Til þess að skilja hvers vegna móðurhlutverkið er svona lítils
metið í bókum Jane Austen, verður að gera sér grein fyrir því
að móðurhlutverkið eins og vestrænar þjóðir skilgreina það í
samtíma okkar, er nýtt fyrirbæri. Konur hafa ekki alla tíð
verið einangraðar inni á heimilum uppteknar af því að ala
upp nýta þjóðfélagsþegna, þótt sú mynd sé mjög sterk í huga
okkar. A tuttugustu öldinni breyttist uppeldishlutverkið
gríöarlega, og það oftar en einu sinni; á þriðja og fjórða ára-
tugnum var álitið að móðurhlutverkiö þyrfti að læra, en á
fimmta áratugnum var litið svo á að heilbrigð skynsemi og
innsæi ætti að ráða ferðinni. Fyrir kreppukynslóöina voru
eftirstríðsárin draumur í dós; loksins efnahagsleg velmegun,
og eftir að feður og synir höfðu verið á vígvellinum og mæð-
ur og dætur í verksmiðjunum var barnmörg fjölskylda undir
einu þaki traust og kósí. Enda var fæðingartíðnin í Banda-
nkjunum á tímabili sú sama og á Indlandi. Það varð að fylla
í skörð fallinna hermanna. Fimmti áratugurinn er sá sem er
svo yfirgnæfandi sterkur í huga okkar að hann yfirgnæfir
alla forsögu málsins, það er m.a. vegna áhrifa sjónvarps og
bíómynda sem voru orðnir sterkustu miðlarnir. Við þetta
tímabil er miðað þegar við tölum um „hefðbundnar fjöl-
skyldur" og „húsmóðurhlutverkið". Það er þá, á fimmta ára-
tug síðustu aldar sem sú skoðun komst á að barnauppeldi,
matseld og annað heimilishald væri álitið kvenlegt, gott ef
ekki partur af persónuleika kvenna. Við erum enn að sjá bíó-
myndir frá þessu tímabili og áttum okkur ekki á að það er
ekki bara vegna þess að sjónvarpið var ekki komið fyrr sem
við sjáum ekki hvernig hlutunum var háttað fyrir daga þess.
Það hentar einfaldlega mjög vel að láta okkur halda að móð-
urhlurverkið hafi verið í föstum skorðum í aldanna rás.
Staðgenglar móðurinnar
Þótt aðrar konur en þær sem tilheyrðu verkalýðsstétt væru
lokaðar inni á heimilunum, var ekki þar með sagt að þær,
sem líffræðilegar mæður, væru að ala upp og næra börn sín.
Það er seinni tíma uppfinning að snýtingar og skeiningar séu
göfgandi, fínar frúr fyrri tíma komu ekki nálægt slíku. Marg-
ar mið- og hástéttar fjölskyldur notuðu barnfóstrur sem sáu
um börnin frá fæðingu og þar til þau voru send á heimavist-
arskóla. Fleimilinu var ekki einu sinni stjórnað af húsmóður-
inni, það var í höndum starfsfólksins: Brytans, ráðskonunn-
ar, yfirkokksins og barnfóstrunnar. Þetta má berlega sjá hjá
Lafði Bertram, sögupersónu í Mansfield Park. Þótt hennar
börn séu að mestu leyti uppkomin þá litur hún greinilega
ekki svo á að þau séu neitt sérstaklega á hennar ábyrgð og
hefur lítinn sem engan áhuga á því sem þau taka sér fyrir
hendur eða eru að stússa:
„Lafði Bertram sýndi menntun dætra sinna enga athygli
... Hefði hana langað til að gera eitthvað fyrir stúlkurnar sín-
ar hefði henni sennilega þótt það óþarfi, því þær voru í um-
sjá fóstru, með góða kennara, og gætu ekki þurft meira."
Um aldaraðir hafði hin líffræðilega móðir haft stað-
gengla; brjóstamæður og barnfóstrur, og sem nærri má geta
tengdust börnin þessum konum sterkum böndum. Sé þetta
haft í huga er stórlega hægt að draga í efa „hin sterku nátt-
úrulegu tengsl móður og barns".
Hin eigingjarna móðir
Sálfræðingurinn Shari L. Thurer bendir á að persónur í bók-
um Jane Austen hafi hreint ekki i hyggju að gerast mæður,
og nefnir hún reyndar söguhetjur fleiri skáldkvenna (Bronté
systra, Eliot) til að árétta það að móðurhlutverkið þótti alls
ekki eftirsóknarvert á þeim tíma. Og í skáldsögunum er það
jafnvel gert hlægilegt og til vandræða: „Þegar mæður eru
kallaðar til leiks, eins og Frú Bennet í Hroka og hleypidóm-
um, verður návist hennar til meiri vandræða en fjarvist
hennar." Þannig er Mary Musgrove í Persuasion allt að því
51