Vera - 01.02.2002, Side 63

Erla Sigurðardóttir, Kaupmannahöfn
Ástkonur hermannanna og
börn þeirra fái uppreisn æru
Þankar um bókina Ur fjötrum - íslenskar konur og erlendur her eftir Herdísi Helgadóttur
ÚR FJÖ
ÍSLENSKAR KONUR
OG ERLENDUR HER
Ég á tvær frænkur sem giftust til Bandaríkjanna
upp úr stríði. Þótt þessar örlátu og tryggu frænk-
ur væru í miklu uppáhaldi hjá okkur börnunum
lærðist okkur fljótt að fara varlega með þessar
upplýsingar. Viðbrögð umhverfisins voru yfirleitt
á sömu leið. Orðið „kanamella" flaug miskunnar-
laust í hópi barna, meðal fullorðinna var farið
varlegar í sakirnar en það lá í loftinu að þetta var
ekki nógu fínt - og kannski ekki nógu íslenskt.
Ungar þær fóru frá fjarðar strönd
Það var ekki fyrr en þær Inga Dóra Björnsdóttir og Anna
Björnsdóttir gerðu heimildarmynd um íslenskar konur sem
giftust vestur um haf, að rofaði til í huganum. Það var ekki
laust við að ég fyndi fyrir skömm yfir að hafa orðið fyrir áhrif-
um þeirra radda sem höfðu gert lítið úr konum, sem yfirgáfu
átthaga sína og völdu líf langt frá fjarðar strönd. Sú hugsun
náði ekki aðeins til kvenna sem kynnst höfðu hermönnum I
stríði, heldur einnig annarra sem gifst höfðu útlendingum fyrr
og siðar. Kynslóðum saman hafa þessar konur haft hægt um
sig, reynt að standa sig bæöi heima og heiman og kljáðst við
mismunandi dulda sektartilfinningu yfir að hafa ekki valið is-
lenska karlmanninn og þannig tryggt (hr)einræktun íslenska
kynstofnsins. Saga þeirra hefur birst að hluta til I góðum end-
urminningabókum sem komið hafa út á undanförnum árum
og eru mér þá efst I huga ævisaga Ástu Sigurbrandsdóttur (Hin
hljóðu tár, eftir Sigurbjörgu Árnadóttur, Vaka-Helgafell 1995)
og minningar Aðalheiðar Hólm Spans (Veistu, ef vin þú átt,
eftir Þorvald Kristinsson, Forlagið 1994).
Klórað í lakkið
Víða er hafin tímabær endurskoðun á sögu nýliðinnar aldar,
ekki síst varðandi hlut kvenkynsins. Finnska þjóöin, sem sí-
minnt er á hverfulleika sjálfstæöis síns, er farin að krafsa í
lakkið utan af digrum menningararfi sem fjallar um samskipt-
in við nágrannann í austri. Þar ber hæst skáldsöguna Óþekkti
hermaðurinn (1954) eftir Vainö Linna, en hún hefur verið kvik-
mynduð af tveimur kynslóðum og þykir merkur minnisvarði
um þrautseigju hins finnska karlmanns. Glansmyndin af
finnsku konunni er ekkja hermannsins sem bítur á jaxlinn og
ber harm sinn I hljóði. Það er ekki fyrr en á seinni árum að ein-
hver hefur sýnt hersögu finnskra kvenna áhuga, kvenna sem
gegndu hjúkrunarstörfum á vígvellinum og tóku þátt I
fífldjörfum hernaðaraðgerðum.
Sjálfsævisaga íslendinga frá seinni heimsstyrjöld inniheld-
ur svipaðar klysjur og viðgengist hafa I öðrum löndum sem
63