Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1928, Blaðsíða 44

10
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
umbrisk. nertru, til vinstri; sbr.
sanskrít. naraka-, undirbeimar,
helvíti. “Nord” líklega af
“vinstri” og það af “neðri.”
Með því að Hel var haldin búa í
norðri, sameinast hugtökin niðr
og norðr í gno.: níðr og norðr, ný-
norska, nord aa ned eða ned aa
nord, til helvítis.” Orðskýr’mg
þessi á ekki þann kost að vera
sannfærandi. Norðr fer sjálfsagt
ekki með neitt miðstigs viðskeyti
frekar en hin áttaheitin, austr,
vestr, suðr, og þau hafa það ekki,
og norðr á víst ekkert skylt við
hina tilvísuðu rót (e)ner. Að lesa
orðskýringuna rennir í Img1 manni
risus paschales kaþólsku prest-
anna. Aðrar eins orðtengðarakn-
ingar mætti vel kalla risus etymo-
logorum, því þær eru jafn óþarfar
orðtengðafræðinni og risus pasc-
lialis (páskagamanið) var ka-
þólskri trú, þangað til að það var
bannað af páfa. Það hefir lengi
verið kækur norskra fræðimanna.
að leggja út íslenzkt orð, sem þeir
ekki skilja, með því að hafa upp
aftur merkingu orðsins á undan
því eða eftir, svo sem Eggert
Briem, bóndi í Yiðey, haft hefir
orð á í riti sínu: Snorri Sturlu-
son. Þessum kæk er hér brugðið
fyrir sig til að skýra orðatiltækið
norður og niður, merking oi’S-
anna er sameinuð eða orðin látin
merkja hið sama, þótt orÖin sé,
vitaskuld, andstæðrar merkingar.
OrSatiltækið merkir rakleiðis upp
og' niÖur og' óeiginlega merkingin,
til helvítis eða fjandans, er að
sjálfsögðu runnin af hinu óskaða
friðleysi. Stuðlan veldur tilveru
oi'ðatiltækisins eins og svo margra
máltækja annara. Hún veldur
því, að orÖin norður og niður er
tekin saman, en haldið um aðset-
ur Heljar kemur því ekkert við.
Noi'Sr er ekki rakið til eig. merk-
ingar í sumum orSteng’ðaorðabók-
um. Séra W. W. Skeat rekur það
ekki í orðabók sinni og er þó ó-
hætt að ætla lionum, að hann liefði
getað stiklað ‘ ‘ vinstri ” og “ neðri ’ ’
stigu hins norska orðtengðafræð-
ings, og hann liefði sjálfsagit gert
það, hefði hann ekki verið smeyk-
ur um að liggja í á þeim stigum.
Eig. merking áttaheitanna, austr
og' vestr er alkunn og sammerkt
heitum áttanna í hinum klassisku
málum, og hið sama suðr. Heitir
austr, því að áttinni verður sólar
auðið, lat. oriens, en vestr (ve rit-
að fyrir y), ystr, er útgönguátt
sólar, sólarlagsátt, lat. occidens,
og suðr er sunnu átt, áttin, sem
sól er jafnan í eða þá er liún geng-
ur liæst. Eig. merking norðurátt-
ar ein er óþekt. Það er ósennilegt
að leita heitinu tengða neðanjarð-
ar. Það er ekki ólíklegt, að áttin
sé heitin eftir hinu sarna og hún
er nefnd eftir í liinum klassisku
tungum. A lat. heitir norðurátt
septentrio eftir vagninum, hinu
auðþekta sjö stjarna merki, sem
áttar mannl hæg’ast á pólstjörn-
unni. Attin heitir líka á Lait-
ínu Ursa, á Grísku arktos eftir
stjörnumerkinu og merkir hvort-
tveggja orSið hið sama, birna eða
bera. Þetta vísar manni til að
svipast eftir einhverju háu og’
tignarlegu til tengða við áttar-
heitið og þá djarfar ekki fyrir
neinu nær “norðr” en liljóÖskift-
is orði þess NjörÖr.